Sıhhat Bakanlığı tarafından günlük korona virüsü datalarının paylaşıldığı turkuaz tabloya nazaran Türkiye’nin filyasyon oranı yüzde 99,9. Pekala, filyasyon bu kadar faal yapılırken olaylardaki astronomik artış nasıl açıklanabilir? Türk Tabipleri Birliği Merkez Kurulu Lideri Prof. Dr. Şebnem Korur Fincancı’ya nazaran bu oran hakikati yansıtmıyor: “Kaynak olaya ulaşmayı geçtik temaslıların kayıt altına alınmadığı şartlar var. Hasebiyle hükümet, filyasyon konusunda sorumluluğunu yerine getirmiyor lakin yüzde 99,9 diyerek gerçek olmayan sayılarla övünmeyi de biliyor.”
‘İLACIN ULAŞMASI SONRAKİ GÜNÜ BULABİLİYOR’
Ankara’da filyasyon grubunda çalışan bir tabip de bu sayının en azından kendi bölgesi için çok gerçekçi olmadığını tabir ediyor. Gazete Duvar’a konuşan doktor, süratle artan olay sayılarına filyasyon gruplarının yetişemediğini ve yeni görevlendirmelerin yapılmasında geç kalındığını belirterek şöyle devam ediyor: “Sayılar makul seviyede iken olumlu hastaya, ilacı çabucak temin ediliyordu. Ama bu evrede müspet hastalara ilacının ulaşması sonraki günü bulabiliyor. Bu da tedavinin gecikmesi ve beklenen olumluya dönecek temaslıların etrafta dolaşmasıyla hastalığın kat be kat yayılması demek.”
Filyasyon vazifelisi tabip, süreç idaresinin saha deneyiminden çok kurumların bürokrasisi ile şekillendiğini söylüyor: “Bu birinci pik değil, evvelki piklerden ders alınabilirdi.”
FİLYASYON, KAYNAĞIN VE ETKENİN BELİRLENMESİ İÇİN YAPILIYOR
Filyasyon ya da başka ismiyle saha incelemesi, “kaynağın ve etkeninin belirlenmesine yönelik çalışma yapılması ve temaslılara dair muhafaza ve denetim tedbirlerinin alınması” diye tanımlanıyor. Bu uygulamada, Covid-19 virüsüne yakalanan bireylerin izole edilmesiyle bulaşın engellenmesi amaçlanıyor.
Fakat mevcut filyasyon uygulamasına ait saha pratiklerine bakıldığında bilhassa temaslı takibinde yaşanan aksaklıklar, olayların daha da artacağı tasasını beraberinde getiriyor. Uzmanların ve testi müspet çıkan bireylerin verdiği bilgilere nazaran enfekte olan şahıslara temaslı takibi yapılmayabiliyor. Kimi olaylarda ise sırf hane içi bireyler temaslı kabul ediliyor, işyeri ya da toplumsal alandaki temaslar dikkate alınmıyor. Prof. Dr. Şebnem Korur Fincancı, hane içinde bir arada yaşayan şahısların bile temaslı sayılmadığı örneklerle karşılaşıldığını söylüyor.
“Diyelim ki tıpkı meskende ebeveyn ve çocuklar var. Çocuklar yetişkin, lakin aileyle birlikte yaşıyorlar. Çocuklar o sırada çalışıyor oluyor, fakat bu bile sorgulanmıyor. Aile içinden bildiremedikleri için öteki yerden bildirmeye çalışıyor. Arkadaşını arayıp ‘Lütfen beni bildirir misin ben de temaslıyım’ diyor. Temaslı takibinde dahi bu kadar özensiz bir yaklaşım var.”
BİREBİR ODADA 3 MÜSPET OLAYA KARŞIN TEMASLI LİSTESİNE ALINMADI
İzmir’de bilişim bölümünde faaliyet gösteren bir şirkette 3 çalışanın testi olumlu çıktı. Lakin olumlu hadiselerle tıpkı odada mesai yapan öbür çalışanlar temaslı listesine alınmadı. Gazete Duvar’a konuşan şirket çalışanı, yaşananları şöyle anlattı: “Aynı odada 8 saat mesai yaptığımız, 1 metre aralıkla oturduğumuz, molalarda bir arada çay içtiğimiz, yemekhanede öğlen yemeği yediğimiz arkadaşlarımız müspet lakin hiçbirine temaslı sorulmamış. Biz temaslı değilsek kim temaslı? Dehşet ve tasayla işe gitmeye ve toplu taşıma kullanmaya devam ediyoruz. Meskenden çalışmaya geçmek için idareyle görüştük, kabul etmediler. Temaslı olduğunuza dair resmi bir evrakınız olmadığı için de bir yere kadar diretebiliyorsunuz. Esasen bu türlü bir devirde kimse işten çıkarılmak istemez.”
Gazete Duvar’a konuşan filyasyon çalışanı tabip, bu örnekte olduğu üzere işyerlerinin temaslı takibine gerek görmediği durumlar olduğunu söylüyor: “Bazı kurumlar var birebir odada çalıştığı arkadaşlarını temaslı olarak ekletiyor. Birtakım kurumlar ise çalışanlarının maske, ara kurallarına uyduklarını düşündüğü için temaslı bildirimine gerek olmadığını düşünüyor.”
Temaslı takibi yapılmayan bir diğer örnek ise İstanbul’dan. İki hafta evvel testi müspet çıkan hadiseye ilaç götüren filyasyon takımları, hastanın meskenden çıkıp ilaçlarını almasını istedi: “Çok şaşırdım. Çift maske takıp inin dediler.” Bir sitenin dördüncü katında oturan hasta, 120 kişinin bindiği asansörle aşağıya indiğini ve takımı bulamadığı için güvenlikle konuşmak zorunda kaldığını anlatıyor: “Kendilerine de söyledim. ‘Siz beni bu türlü kaç bireyle temas ettirdiniz?’ dedim. Otomobilden hiç inmediler, camdan ilacı uzattılar. ‘Nasıl kullanacağınız bu kağıtta yazıyor’ dediler ve gittiler.” Filyasyon sisteminin mevcut haline reaksiyon gösteren kişi, “Sağlık çalışanları şiddetli şartlar altında çalışıyor, sıkıntı çekiyor biliyorum. Fakat hasta da çaresiz ve panik içinde” diye konuştu.
İŞ KAYBINA UĞRAMAMAK İÇİN TEMASLI OLDUĞUNU SAKLIYOR
İş kaybına uğramamak için olumlu ya da temaslı olduğunu filyasyon gruplarına bildirmeyenler de var. Bilhassa günlük çıkarla garantisiz işlerde çalışanlar, meskene ekmek götürememe kaygı ile hastalığa yakalandıklarını gruplara bildirmeyebiliyor. Prof. Dr. Fincancı, “Çünkü bu beşerler temaslı olduklarında onları destekleyecek bir düzenek kurulmuş değil. Ertelenmeyen su faturaları, elektrik faturaları nasıl ödenecek? Bu beşerler kiralarını nasıl ödeyecek? Bütün bunlara baktığımızda toplumsal sorumluluğunu yerine getirmeyen bir devletten kelam ediyoruz.”
Filyasyonda çalışan doktor de birebir müşahedesi paylaşıyor. Bilhassa kapanmanın arttığı devirde maddi kayıp yaşayan şahısların karantinaya girmek istemediğini anlatıyor: “Arayıp konutunuza dönün davetinde bulunduğumuz çok kişi oluyor. Benim gözlemime nazaran bu saklama durumuna bilhassa küçük işletmelerde ve restoranlarda, kafelerde çalışanlarda yahut meskenlere boyacılığa, tamire giden bireylerde rastlanıyor.”
‘YENİ GELENLER İŞİ BİLİYORMUŞÇASINA ÇABUCAK ALANA VERİLİYOR’
Filyasyon vazifelisi doktor, süreçteki aksamaların bir sebebinin de eğitim eksikliği olduğunu savunuyor. Pandeminin başında doktordan, sürücüye kadar görevlendirilen bütün çalışanlara misyonun başlangıcında eğitim verildiğini lakin sonradan bu durumun değiştiğini anlatıyor: “Sonradan başlayan filyasyon gruplarına bizim kadar eğitim verildiğini düşünmüyorum. Tabipler dahil olmak üzere gelen kişi, 1-2 gün bir takımın yanında filyasyona katılıyor. Oradan ne öğrenirse tek başına alana çıktığında onları yapmaya devam ediyor. Filyasyonun nasıl yapılması gerektiğini öğrenenler, misyon müddeti bitince gidiyor yerine diğeri geliyor. Sayılar artınca bir panik ortamı oluşuyor. Yeni gelenler güya işi biliyormuşçasına çabucak alana veriliyor ve akabinde eksiklikler, yanılgılar geliyor.”
TTB Lideri Prof. Dr. Fincancı ise, sağlıkçı olmayan işçilere gerekli eğitimlerin verilmemesinin hastalarda bir inanç kaybına neden olduğunu belirtiyor: “Gidip temaslı takibi yapmaya çalıştıklarında ya da ilaç götürdüklerinde insanların sorularına da haklı olarak cevap veremiyorlar. Zira özel bir eğitimden geçmiş değiller” diyor.
‘TÜKENMİŞ VE UMUTSUZ HİSSEDİYORUZ’
Pandemi sürecini bir kısır döngü olarak tanımlayan filyasyon vazifelisi doktor, “Bu dalga hepsinden büyük ve bununla nasıl başa çıkılacağını bilemiyorum” sözlerini kullanıyor. Filyasyonda çalışan çok sayıda kişi üzere kendisinin de tükenmiş ve umutsuz olduğunu lisana getiriyor. Son kelam olaraksa “Kendi kendimize bir savaş veriyormuşuz üzere hissediyoruz. Zira filyasyon grupları ve hastanelerdeki öbür tüm sağlıkçılar çalışırken beşerler hayatlarına devam ediyor.”