Şiddeti ne besler? Şiddetten korunmanın yolları var mı? Münasebetlerimizdeki şiddetin boyutunu nasıl anlarız? Ve kimler şiddet uygular?
Bütüncül tıp tabibi ve bilim insanı Şafak Nakajima ‘Şiddetin Gölgesinde Bağlantıların Karanlık Kuyuları’nı kitaplaştırdı. Nakajima kitapta, alakaların tüm boyutlarını ele alıyor; aile, toplum, karı-koca, sevgili… Bu ilgilerde yaşanılan fizikî şiddetin yanı sıra duygusal şiddetin de hayatlarımızı nasıl etkilediğini, nasıl bir çıkmaza sürüklendiğimizi, şiddetin her sınıfsal kümede nasıl yaşandığını örneklerle anlatıyor. Erkek Hükümran Toplumda Şiddet kısmı ise bugün yaşadığımız bayan cinayetlerine giden yolu gösteriyor. Yalnızca bu da değil; yoksulluk ve işsizliğin, yaptırımı olmayan kanunların şiddeti nasıl beslediğini de gözler önüne seriyor.
İnkılâp Kitabevi etiketiyle yayımlanan ‘Şiddetin Gölgesinde Bağlantıların Karanlık Kuyuları’, empatiden narsisizme, egoizmden şizofreniye, homofobik yaklaşımdan ırkçılığa kadar pek çok kavramı okuyucuyla yüzleştiriyor.
Şafak Nakajima’yla kitabı vesilesiyle bir ortaya geldik ve şiddetin boyutlarını konuştuk.
Bugünlerde sık sık duyduğumuz şiddet haberleri hayatımızın her alanına sirayet etmeye başladı. Siz de ‘Şiddetin Gölgesinde Alakaların Karanlık Kuyuları’ isimli bir kitap yayımladınız. Buradan başlarsak pek çok şiddet cinsini kaleme almışsınız. Neydi size bunları yazdıran?
Bana bu kitabı mesleğim yazdırdı. Uzun hekimlik hayatım boyunca sayısız hastam oldu. Farklı nedenlerle kliniklere başvuran insanların çok büyük kısmının hastalıklarının altında, yaşadıkları ağır gerilimin yattığını gördüm. İnsanları hasta eden gerilim faktörlerinin başında ise devletten halka, toplum ve aileden bireye yönelik örtülü ya da açık şiddetten beslenen sıhhatsiz bağlantılar var. Maalesef günümüz tıp paradigmasına nazaran insan, kendi kendine bozulan ve kesim modül tamir edilmesi gereken bir makine. Halbuki insan, biyolojik olduğu kadar psikososyal bir varlık. Tüm bu faktörleri dikkate almayan bir yaklaşım bilimsellikten uzak ve fonksiyonsuz. Ben mesleksel eğitim ve tecrübelerimin senteziyle bütüncül bir tıp modeli geliştirdim. Bu model, insanı biyopsikososyal bütünlüğü ile ele alıp, tedavide hastanın bilinçlenmesine ve ilaçsız tıbbi tedavilere öncelik veriyor. Kitabımı da, insan sıhhatini bozan ve sıklıkla göz gerisi edilen şiddet konusunda hasta ve okurlarıma derinlemesine bir farkındalık kazandırmak için yazdım.
Kitabınıza baktığımızda şiddeti yalnızca fizikî olarak ele almamışsınız. Duygusal şiddet faktörü var ki, sanırım en tehlikelisi… Bu şiddet tiplerine baktığımızda daima bir çocukluk kıssası yatıyor altında. Bu bahiste uzman biri olarak nasıl yorumluyorsunuz?
Çocukluk devri, günahsız, savunmasız ve varlığımızı sürdürmek için büyüklere bağımlı olduğumuz bir süreç. Bu süreçte onlardan gelen her tıp etkene tümüyle açığız. Onların tezgâhında hayatı öğreniyoruz. İnsan olmanın, bayan, erkek, çocuk olmanın, birey olmanın ya da olamamanın ne olduğunu… Bağlantı lisanını; bu lisanın yapıcılığını ya da yıkıcılığını… Üstelik bu etkileşim şimdi anne karnında başlıyor. Annemizin gebelik sırasında gerilimli olması zekâ seviyemizden, ileri yaşlarda yaşadığımız sıhhat sıkıntılarına kadar pek çok şeyi belirliyor. Şiddet karşımıza en sıklıkla, duygusal, cinsel, ekonomik, ideolojik ya da inançsal alanlarda çıkıyor. Örtülü saldırganlık ya da ihmal halinde uygulanıyor. Birçok aile çocuklarına şiddet uygulayarak ne kadar fazla ziyan verdiğinin farkında bile değil. Kitap, farklı şiddet çeşitlerinin çocukluktan yetişkinliğe ne cins tesirler bıraktığını, hayatı nasıl mahvettiğini ayrıntılı olarak ele alıyor.
‘ERKEK HÜKÜMRAN TOPLUM, ERKEĞİN ÜSTÜNLÜĞÜNÜ SAĞLAMAK İÇİN ŞİDDETİ MEŞRULAŞTIRIR’
“Erkek Hükümran Toplumda Şiddet”i sıralamışsınız. Bugün Türkiye’de hatta dünyada bayana şiddet, taciz, cinsel istismar artarak devam ediyor. Bu şiddet erkekler tarafından nelerden besleniyor?
Erkek hükümran toplum, erkeğin üstünlüğünü sağlamak için şiddeti yasallaştırır. Ayrımcılık çocuğun doğumuyla başlar. “Oğlan doğuran övünür, kız doğuran dövünür” atasözüne sahip bir toplumda birçok erkek ve kız çocuk beş yaşına geldiğinde, aile, okul, din ve devlet tarafından kendilerine öğretilen cinsiyet rollerini ve beklentilerini içselleştirmiş olur. Erkek olmanın sert, güçlü, göz korkutucu olmak manasına geldiğini öğrenir. Kız çocuğa ise evlat, kardeş, anne, eş ya da bir çalışan olarak rolünü erkek otoritesi altında oynaması gerektiği öğretilir.
Bayan kamusal alanda olduğu sürece sokağın bir modülüdür ve her tıp tacize açıktır. Dini ve tarihi gelenekler, sahiplenme ismi altında bayanın giysisinden, eğitimine ve eş seçimine kadar her alanda baskılanmasını ve baskıya boyun eğmediği takdirde cezalandırılmasını onaylar. Sahiplik kavramı, babasoylu mirası korumak ismine yasalar aracılığıyla da bayan cinselliği üzerindeki denetimi yasallaştırır.
Yani burada homofobik bir yaklaşımdan da kelam edebilir miyiz?
Cinsellik, aile onuru kavramıyla da ilintilendirilir. Erkek hâkim toplum, ailenin isteği olmadan “yasak” cinsel ilgiye girerek yahut evlenip boşanarak ailenin onurunu zedelediğinden şüphelenilen bayanların öldürülmesine müsaade verir. Tıpkı vakitte, LGBTİ+ gençlerin toplumsal normlara yönelik bir “tehdit” olduğu münasebetini öne sürerek, onlara yönelik nefret hatalarının yayılmasına da yardımcı olur. Erkek hükümran normlar, günümüzde dehşet verici seviyeye ulaşan ırksal ve homofobik şiddetin de ana kaynağıdır.
‘GEVŞEK YASAL YAPTIRIMLAR ŞİDDETİ BESLER’
Elbette bunun münasebetleri var değil mi?
Yırtıcı kapitalizmin fedakârlıktan fazla egoizmi, açgözlülüğü teşvik ettiği ve şiddeti destekleyici bir kültür sağladığı da ortadadır. Yoksulluk, yüksek işsizlik ve gevşek yasal yaptırımlar şiddeti besler. Zenginler ve güçlüler cezadan kurtulacaklarını bildiklerinde, daha da cüretkâr biçimde erkek hâkim toplumun sağladığı ayrıcalıklardan yararlanarak bayan üzerinde baskı kurar, şiddet uygular ve hayatını sonlandırır.
Türkiye’de cinsel istismara uğrayıp, betona gömülüp, yakılıp, kesilip atılan bayanların kıssalarını biliyoruz. İnsan bazen düşününce bu kadar canavarlaştıracak ne olabilir diyor. Bir psikopat mı? Şizofren mi? Bu şahıslardan nasıl uzak durulur?
Bu sorunun tek bir karşılığı yok. Genetik yatkınlık, beyin hasarına yol açan kaza ve hastalıklar, çocuklukta yaşanan duygusal travmalarla, toplumun erkek hükümran bedellerinin bileşimi, kimi insanlarda şiddete eğilimli zihinsel bozukluk ve davranışları yeşertebilir. Anti toplumsal kişilik bozukluğu ismi verilen kural ve yasa tanımazlık ortaya çıkabilir. Elbette kimilerinde psikotik akıl hastalıklarının da bulunması mümkündür. Toparlarsak, organik beyin hasarı, psikopati, çocukluk çağı travması, küme tesiri ve toplumsal gelenekler, canavarlık olarak nitelenebilecek yabanî şiddet davranışına katkıda bulunan faktörler ortasındadır.
Bu şahıslardan uzak kalabilmek için öncelikle onların davranış kalıplarını tanımak gerekir. Tıpkı vakitte kurbanın kendi zaaflarını da öğrenmesi zaruridir. Çünkü şiddet tango üzeredir, tek başına yapılmaz. Tüm bu bilgileri ‘İlişkilerin Karanlık Kuyuları’ kitabında, bizden örneklerle işledim.
‘ŞİDDET, HER SINIF VE ETNİK KÜMEDE VAR OLAN BİR SORUN’
Danışanlarınızın da yaşadıklarıyla örnekler vermişsiniz. Burada şiddet uygulayanın statüsünün pek bir kıymeti yok. Şiddet her konutta, her toplumda, her bireyde baş gösterebiliyor, değil mi?
Doğru! Şiddet her sınıf ve etnik kümede var olan bir sorun. Şahane üzere duran bağların, memnunluk abidesi üzere görünen ailelerin, başarılı çocukların öykülerinde, akıl almaz şiddet olaylarına rastlamak mümkün. Lakin mağdurun şiddetin farkına vardıktan sonra kurtulması, eğitimli, ekonomik olarak tek başına ayakta durabilecek güçte olmasıyla yakından irtibatlı.
Bağlantılarda şiddetin boyutu öldürülmeye kadar gidiyor. Bu noktaya gelinene kadar kişi susmayı tercih ediyor, saklıyor. Neden?
Çok neden var. Kısaca özetleyecek olursak, şiddetin farkında olmamak, ferdî zayıflıklar, duygusal, toplumsal ve ekonomik bağımlılık, alakaya yapılan manevi ve maddi yatırıma kıyamamak, çocuklar, yalnızlık ve dışlanma korkusu, ebeveyne başkaldırmanın ya da aile bozmanın vicdani yükü, daha da ağır şiddete maruz kalma korkusu üzere faktörler insanları susmaya ve boyun eğmeye itiyor.
Kişilikle ilgili ne söylersiniz? Her insan doğduğunda saf ve pak bir bebek olarak dünyaya geliyor. Kişiliğimizi belirleyen faktörler var mutlaka…
Her insanın mizacı duygusal derinlik, empati gücü, sezgisellik, akıl yürütme marifeti, gerilim direnci üzere faktörler açısından doğuştan gelen birtakım farklılıklara sahip. Hasebiyle şiddete eğilimi arttıran birtakım özelliklerin genetik altyapısının olmasından kelam edilebilir. Lakin genler her vakit “kaderi” belirleme gücüne sahip değildir. Aile, okul ve toplum çocuğa empatiyi, dayanışmayı, eşitliği ve adaleti erken yaşta öğretir ve sağlıklı ömür şartlarını sağlarsa, ileride bu pahalarla yaşayan bir yetişkin olması mümkünlüğü çok yükselir.
Günümüze gelirsek, pandemi şartlarında kişiliğimizde de bölünmeler oldu. Yalnızlıkla birlikte anti-sosyal bağlantılar sevgisizliğe sürüklüyor üzere. Bu da tahminen de tahammülsüzlüğü, şiddeti, bencilliği, empati yoksunluğunu, korkuyu, depresyonu artırdı. Siz ne düşünüyorsunuz ve bu süreci nasıl değerlendirirsiniz?
Pandeminin toplumsallaşmayı zorlaştırması beraberinde, toplumsal irtibat hünerlerinin giderek körelmesini getiriyor. Buna işsizlik ve yoksulluğun artışını da eklediğimizde, tablonun daha da karamsarlaştırıcı olduğu aşikâr. Sürecin olumlu getirilerini lisana getirenler ise, günlük koşuşturma rutininden çıkarak hayatlarında birinci sefer kendilerine ve sevdiklerine vakit ayırabildiklerini, münasebetlerini güçlendirdiklerini söz ediyor.
Bu hususlardan kelam etmişken çoğumuzun, konutlarımızda, toplumda, iş yerlerimizde narsist kişiliklerle karşılaştığımız gerçeği var. Kitabınızda çok hoş söz etmişsiniz aslında. Narsisizm bir kişilik bozukluğu lakin çok yaygın. Baş etmek mümkün mü?
Kitapta ayrıntılı yazdığım üzere narsisizmin çeşitleri var. Hafif formda bazen kişinin fonksiyonelliğini arttırabiliyor. Lakin toksik seviyede narsisizmde davranışlar, bir psikopatınkine benziyor. Bu türlü bir tabloda, gerek narsistin gerekse kurbanının bilinçlenmesi, his ve davranış idaresini öğrenmesi gerekiyor.
Pek çok hadise dinliyorsunuz, öyküler görüyorsunuz… Daha genel sorarsam, toplumsal güzelleşme mümkün mü?
Elbette mümkün! İnsanlık tarihi, evrim ve ihtilallerle ilerliyor. Bireyin değişimi, farkındalığı, yükselen şuuru, bu süreçlerin lokomotifi. Ümitsizliğe kapılıp da karınca kararınca yangını söndürecek suyu taşımaktan asla vazgeçmemeliyiz!
Son olarak kitabınızla bitirelim.
‘İlişkilerin Karanlık Kuyuları’ bir teşhis kitabı. İnsanların büyük çoğunluğu yaşadığı şiddetin farkında değil. Çabucak hiçkimse kendisinin ve etrafındaki insanların kişilik yapısını tanımıyor. Bu kitap, şiddetin çeşitlerini, şiddete yatkın ve şiddete açık kişilik yapı ve bozukluklarını anlatan bilgi-yoğun bir kaynak. Her bireyin ve münasebetteki tarafların farklı kişilik, eğitim ve hayat şartları olduğunu düşündüğümüzde, tüm bileşenleri -karşılıklı olarak- kapsayan ve yüzeysel olmayan bir çözümleme içeriğini bu hacme eklemek olanaksız. Kitabın sonunda da yazdığım üzere her birey için üretilmesi gereken tahlil farklı. Kimi beşerler için gerçeği fark etmek, değişim için kâfi. Kişinin farkındalıkla yönetemediği olguların çabucak tamamında profesyonel dayanak gerekiyor. Lakin ileride ortalama kimi tahliller içeren bir kitap yazmayı da planlıyorum.