Kürt tarihinde çağdaş dans ile birinci tanışan ve dünyanın birçok ülkesinde dans şovlarına katılan isim Kürt Prensesi Leyla Bedirxan olarak kayıtlara geçti. Bedirxan’la birlikte başlayan çağdaş dansın Kürtler ortasındaki dikkat çeken temsilcilerinin başında gelen isimlerden biri de Serhat Kural… Ferdî olarak başladığı dans mesleğine 2005’te Mezopotamya Kültür Merkezi çatısı altında devam eden ve dünyanın değerli şenlik ve tertiplerinde sahne alan Kural, “Bugün Kürt sanatı ismine tartıştığımızda neyi ele alabiliriz? Alışılmış ki bedelli şeyler var lakin bunların hepsi popülist bombardımanın altında kayboluyor” diyor.
Serhat Kural’la çağdaş dans, müzik, sanatın toplum üzerindeki tesiri ve Kürt sanatındaki aktüel tartışmalar üzerine konuştuk.
Kürtler çok ender ‘halay çemberi’nin dışına çıkıyor. Çağdaş dans ile tanışma hikâyenizden bahseder misiniz?
Bu çemberi nasıl ele aldığımız kıymetli. Klâsik halk dansları, bir halkın kimliğini besbelli olarak ortaya koyan çok kıymetli bir folklorik ögedir. Bizim açımızdan halk dansları çok kıymetli bir kültür temsilciliğidir. Uluslar çok uzun yıllardır kültürel buluşmaları ve farklılıkların temsiliyetini, dansları üzerinden ortaya koyuyor. Hasebiyle benim de birinci başlangıcım aslında halk danslarıyladır. Ben de bu alanda folklorik araştırmalar ve halk dansları çalışmaları yaparak başladım. Ama çocukluğumdan beri, fizikî tepkilerim beni biraz daha kendi anatomik ve bedensel formlarımın dışına iten bir noktadaydı. Münasebetiyle da muhakkak bir vakte kadar halk dansları yaptıktan sonra artık bana yetmemeye başladı.
Ne vakit başladınız?
1997 ile 2003 yıları ortasına halk dansları ve folklorik araştırmalara başladım. 2003’te de çağdaş dansa başladım ve bugüne kadar çağdaş dansla seyahatime devam ediyorum. 2000’li yılların başında ‘Anadolu Ateşi’nin öncülük ettiği, dansların farklı formlarda kendini tabir eden bir platform gelişmeye başladı. İrlanda halk dansları bu akımın öncüsüydü, yapısal olarak farklı dansların buluştuğu bir gösteri gerçekleştirdiler. Mustafa Erdoğan da bunu olduğu üzere aldı ve Türkiye’de ‘Anadolu Ateşi’ halinde yaptı. O furya, dans ile ilgilenen herkesin başında farklı bir arayış yaratmaya başladı. Ondan evvel farklı danslarla ilgilenme isteğim vardı. Lakin ne olduğunu bir türlü bulamıyordum. İç dünyamda ne olduğunu hissedebiliyorum lakin gördüğüm hiçbir dansta bulamıyordum.
Çok stüdyo gezdim, çok dans izledim. En sonunda Aytül Hasaltun arkadaşımın bir dans stüdyosu vardı. Oraya gittim ve orada izlediğim birinci dans dersinde aradığım şeyin çağdaş dans olduğunu gördüm.
‘BABA TAHİRÊ ÛRYAN’IN RUBAİLERİNİ BESTELEDİK’
Müzik söylemeye ne vakit başladınız?
2012’de başladım. Kürt şair Baba Tahirê Ûryan’ın rubailerini besteleyerek Dîwan-a Dûbeytî isimli bir proje çalışması yaptık. Fikir bana aitti. Ben, Zelal Gökçe, Nurcan Değirmenci, Meral Tekçi, Serhat Ertuna, Sabir Erdinç ve Yeşim Coşkun ile bir arada bu projeyi geliştirdik. Sonra kimi arkadaşlarımız yollarını ayırdılar fakat biz devam ettik. Aslında müzik de yapmak istiyordum. Lakin dansçı olarak bir yere geldikten çankaya escort
sonra müziğe vakit ayırmayı tercih ettim.
‘LEYLA BEDİRXAN BİRÇOK SANATKARIN ÖNÜNDE OLABİLECEK BİR KADINDI’
Dans ve müziği birleştirme süreci nasıl gelişti?
Dans ve müziği birleştirme süreci bende tam olarak oturmuş değil. Bir arayış içerisindeyim tıpkı zamanda… Türkiye’de dans ve müziği yapım olarak bir şeye dönüştürme noktasında problemler var. Nerede hem dans edip hem de müzik söyleyeceksin ki? O teknik altyapı, sahne özellikleri yok lakin bir halde gayem ikisini birleştirmek.
Bazen ovada, bazen Mardin’in binlerce yıllık tarihi yapılarında, bazen de İstanbul üzere büyük bir kentin sokaklarında dans ederken görüyoruz sizi. İnsan doğal olarak şöyle düşünüyor: Bir arayışta ve bunu dans ederek yapıyor. Az evvel siz de bir arayışta olduğunuzu lisana getirdiniz. Aradığınız şey nedir?
Dans, icra ettiğim bir meslek değil yalnızca; benim hayat şeklim. Bu kendini müzikle tamamlayan bir noktaya geliyor. Ben bir iş olarak yapmıyorum. Hiçbir vakitte bu türlü yapmadım. Şahitlik ettiğiniz o yerler ve vücudum, aslında o an bir insanın gidip bir müzede dolaşmasına misal. Ben orada yalnızca Serhat olarak varım, orada bir şey icra etmek için yokum.
‘Bizim toplumumuza yabancı’ dediniz dans için lakin toplumumuza aslında yabancı değil. Mesela Leyla Bedirxan yüz yıl evvel bu dans alanına yönelmiş ve icra etmiş bir bayan. Şayet tarihimiz ya da ‘tarihi yazan’ Bedirxan ailesi görmek isteseydi tahminen şu an Leyla Bedirxan birçok tarihi sanatkarımızın önünde olabilecek bir bayandı.
Leyla Bedirxan bütün kıtaları gezip turneler düzenlemiş. Dünyanın en uygun gazetelerinde hakkında makaleler yazılmış, devrin en âlâ muharrirleri, en âlâ sanat eleştirmenleri sahnelerine gidip performansını izleyip tenkit yazmış. Dünyada bizi temsil eden, başımızı her vakit dik tutabilecek çok değerli bir sanatçı. Ancak maalesef o periyotta müzik ön planda olduğu için müzik yapan şahsiyetler daha fazla tanınıyor.
‘DANSI HİÇBİR TOPLUMDAN UZAK BULMUYORUM’
Hasebiyle yabancı değil… Yabancı olmamasını şöyle örneklendirerek devam etmek istiyorum: Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi’nin ‘Mem û Zin’ isimli bir projesinde yer aldık. Cemil Paşa Konağı’nda iki yıl boyunca sahne aldık. ‘En yürekli sahneler’ diye tanım ederlerdi. En yürekli sahnelerde dans vardı ve en çok alkışı da dans alırdı. İzleyici olumlu reaksiyon verdi, hürmet duydu.
Biz kendi vücudumuzu her vakit taşımak zorundayız. Sistemin ataerkil-anaerkil yaklaşımı burada ne kadar vücut üzerine tesirli oldu? Ataerkil sistem bizi vücudumuzdan ne kadar uzaklaştırdı? Ne kadar yakın tuttu bütün bunlar tahlil etmeye gereksinim duyulan şeyler ve ben dansı hiçbir toplumdan uzak bulmuyorum. En nihayetinde vücudumuzla varız ve herkesin bir vücudu var.
‘KÜRT SANATININ TENKİDE MUHTAÇLIĞI VAR’
Leyla Bedirxan ile başlayan süreç sonraki yıllarda tıpkı ivmeyle devam etmiyor. Süreç tekrar ne vakit başladı?
2003’te başlıyor. Dans ve son etlik escort
yıllarda tiyatro üzere alanlar güç kazandı. Fakat dans ve tiyatro üzere alanlar maalesef hiçbir vakit sinema dalı ve müzik kadar tanınan olmadı. Fırsatları ve imkânları yakalayamadı. Tahminen yakalamaması bir yandan pahalı bir şey. Kendisini, özünü koruyabilmesi ismine kıymetli fakat takviye alarak doğal ki…
Kürt sanatını görüyoruz, sahiden tenkide çok gereksinim var. 90’lı yıllardaki Kürt sanatkarların üretimlerine bakın, nitekim bir farkındalıkla birlikte bir sorumluluk misyonu da kelam konusuydu. Ancak bugün tabir yerindeyse 90’lı yıllarda ortaya çıkan üretimleri göremiyoruz. Örnek veriyorum, Ciwan Haco’nun ‘Destana Egîdekî’ bugün çıkarsa tahminen beşerler güler. ‘Ne yapmış’ derler. Ya da Nizamettin Ariç’in ‘Kurdish Ballads’ çalışmaları… O periyotta nitekim toplum çok farklı bir noktadaydı ve entelektüel bir yapıya da sahipti. Hala da o derinlikte çalışmalar yapan müzisyen arkadaşlarımız var lakin çok marjinal kalıyor, zira desteklenmiyorlar…
‘BAZI SANATKARLARIN TİKTOK KİTLESİNE DÖNÜŞTÜĞÜNÜ GÖRÜYORUZ’
Bugün, 90’lı yıllardaki entelektüel birikim ve misyon yok mu?
Ben çok gerilediğini düşünüyorum. Hatta o periyoda şahitlik etmiş kimi sanatkarların bile Tiktok kitlesine dönüştüğünü görüyoruz. Maalesef genel atmosfere bakıldığında kriter toplumsal medya! Tertip yapanların bile kriteri o! Bugün biz Kürt sanatı ismine tartıştığımızda neyi ele alabiliriz? Natürel ki kıymetli şeyler var ancak bunların hepsi popülist bombardımanın altında kayboluyor.
Buraya gelirken yolda bir defa daha düşündüm: Söyleşeceğiz de neyi söyleşebiliriz? ‘Destana Egîdekî’ albümü Kürt müziğinde yer edindi, o periyotta kabul gördü ve çok pahalı bir yerdeydi.
90’larda yapılmış bir çalışmadan kelam ediyoruz. Lakin bugün o denli müzikal ve sanatsal olarak derinlikli bir çalışmalar görünür kılınmıyor. Bu durumda bir direksiyon kaybının olduğunu düşünüyorum. Bu paralelde baktığınızda, öbür sanat disiplinlerinde de bir kahır var. Bu, devrin bir kasveti olabilir. 21. yüzyıl postmodern çağın ya da teknolojik ve toplumsal medya ağları insanların önceliklerini değiştirmiş olabilir.
Hangi önceliklerini değiştirdi? Örnek verebilir misiniz?
Bence sanat üreten birçok insan artık sanatsal olarak toplumu dönüştürme endeksli bir çalışma değil de ne kadar tık alabilirim noktasına odaklanıyor. Artık ne kadar tıklanabilirim konusu, tıpkı vakitte sanatsal tercihlere daha kolaycı bir yerden bakarak kitleye süratli bir formda çok kolay bir şey vermek… İnsanların üzerine düşünmediği, sanki burada ne yapmak istemiş diye soru sormayacak, izleyen kişinin hislerine o anda hitap edebilecek ya da coşturacağı bir şeyi seçmek durumunda kalıyor. Tahminen kalıyoruz. Kendimi de buna dahil ederek söyleyebilirim. Kürt müziğinde ya da sanatında bu süreç aslında biraz 2000’lerin başlarında başladı. Ancak son vakitlerde bu tavan yapmış durumda.
‘KÜRT SANATI AKADEMİDEN YOKSUN…’
Sizce bu türlü olmasının nedeni nedir? Bu süreç nasıl aşılacak? Ne yapılsa Kürt sanatı 90’lı yıllardaki verimliliğine, misyonuna, sorumluluk şuuruna ve toplumu dönüştürme gücüne dönebilir?
Bence şöyle bir keçiören escort
sorun var: Kürt sanatına genel olarak baktığımızda, akademiden mahrum bir alan. Aslında akademik alandan mahrum ‘bireyi’ sanatsal açıdan da ehlileştiren biraz da nerede duracağını bilen, ya da neyi nasıl niye yapacağının az çok farkındalığını kazandıran bir alan olduğu için, biz de bu türlü bir imkân da yok. İmkânın olmamasına karşın çok kıymetli sanatkarlarımız var lakin bu sanatkarlarımızı örnek alma durumu da yok. Herkes biraz daha toplumsal medyaya odaklanmış durumda. Kürt müziği yalnızca insanın ses hoşluğundan kurtulmalı.
‘KÜRT MÜZİĞİ YALNIZCA SES HOŞLUĞUNDAN İBARET OLMAMALI…’
Bunu biraz açar mısınız? Ses var lakin bir üretim mi yok?
Evet… Maalesef birden fazla o denli. Birçok yalnızca ses hoşluğundan ibaret. Kürt müziği yalnızca ses hoşluğundan ibaret olmamalı. Kürtçe müzik yapan beşerler yüklü olarak yalnızca ses hoşluğu üzerinden yürüyor. Aslında çok hoş, çok yetenekli enstrümanist arkadaşlar var. Aranjörler var. Kim onları tanıyor? Kimse onları tanımaz. Herkes yalnızca müzik söyleyeni bilir. Bizim bir Fazıl Sayımız var mı? Tahminen de vardır. Lakin biliyor ve tanıyor muyuz?
Vakit zaman Kürt müziğine yönelik, ‘yeni bir şey yok, eski eserler tüketiliyor’ tenkitleri dillendiriliyor. Siz ne düşünüyorsunuz?
Tam olarak bu türlü söylesem haksızlık etmiş olurum ancak burada bir gerçeklik var. Kültürel manada Kürt folk müziğini günümüzde tekrar yorumlamak, tarihî bedele sahip çıkmak kıymetlidir. Hatırlıyorum; bundan on yıl evvel de neden klasik müziğimiz yorumlanmıyor deniyordu. Bu nedenle bu tenkitlere katılmıyorum. İkisi paralel yürümeli… Beste ve kelam müellifliği alanında çalışmalar yapan arkadaşlarımız var. Ancak maalesef kendilerini tabir edemiyorlar.
‘KÜRT MÜZİĞİNİN BİR BÖLÜMÜ, YAPIM GÜCÜ YOK’
Nasıl?
Müzikal kriterlerin derdinde olan ve nitekim müzikal olarak biraz daha derinlikli düşünüp müzik yapan beşerler, bugün kitlesine ulaşamıyor. Marjinal kalıyor. Burada yapım gücünün çok tesiri var. Kürt müziğinin bir dalı yok. Yapım gücü yok.
Dijitalde de mi bir kesimi yok?
Hiçbir alanda Kürt müziğinin bölümü yok. Kürt müzisyenlerin haklarını sahiplenen, sahip çıkan hiçbir yer yok. Bu manada çok büyük bir talihsizlik yaşanıyor. Sponsorluk takviyesi de yok.
‘SANAT RUHSUZ BİR ŞEY DEĞİLDİR
Birçok memleketler arası dans gösterisine de katıldınız… Nerelere gittiniz?
En son 2019’da New York Battery Dans Festivali’ne gittik. Fakat ondan evvelki yıllarda çabucak hemen yılda birkaç kere Almanya, Hollanda, Fransa, Belçika, Avusturya üzere birçok ülkede çok fazla turneler gerçekleştirdik. İran, Güney Kürdistan üzere yerlerde de turneler gerçekleştirdik. 15 yıllık topluluk sürecimizde çok fazla turne yaptık. Kişisel olarak birçok farklı tecrübem oldu. Dünyadaki çok kıymetli dans şenliklerine katıldım.
Kendinize has bir üslubunuz da var…
Hiçbir şeyi tarz olsun diye yapmadım. İçsel refleksimde çıkan şey neyse müziğime, sesime ve vücuduma yansıyan o oldu. İnsanın iç dünyasından bir şey vardır ve bir refleks olarak kendini dışarıya verir. Üretimine de o denli yansır. Esasen öbür türlü çok sentetik bir şey olur. Sanat o denli ruhsuz bir şey değil. Onu hisseder, ister, istekler, içinden o çıkar ve bir bakıyorsun o iç dünyanız esasen bir şekil yaratmış.
Kürdistan politik olarak baskının yaşandığı bir coğrafya… Gençleri sanata yönlendirmek, ruhsal buhrandan muhafazanın bir yolu olabilir mi?
Kürt kurumlarından, siyasi partilere ve kültür kurumlarına kadar herkese kendi adıma şöyle davette bulunabilirim: Telaffuzda yalnızca kültür ve sanatın değerine atıfta bulunarak, söylemekten öteye geçerek bunu artık gerçek hayatta yaşamsallaştırarak, tahminen de ekstradan bir şey yapmaya gerek kalmadan çocuklar, gençler aslında bu yola girecekler. Esasen kültür sanata çok meyilli bir halkız.
‘KÜRT MÜZİĞİ, TİYATRO YA DA DANS ÇEREZ ÜZERE KULLANILIYOR’
Benim burada şöyle bir eleştirim var: Kültür sanat ismine yapılan açıklamaları gerçek manada samimi bulmuyorum. Kürt müziği, tiyatro ya da dans hala çerez üzere kullanılıyor. Bir tertip gerçekleştirildiğinde, müzik gelsin eğlendirsin mantığı ile bakılıyor. Bundan kurtulmadığı ve bu mesleği yapan meslektaşlarıma hak ettiği bedel verilmediği sürece bu sorun devam eder. Yıllardır yalnızca kültür sanat değerli deniyor. E kıymetli evet lakin biz ne yapmışız ki kültür sanat için? Birçok meslektaşımız önemli manada hayat gayreti veriyor. Bu gerçeklik içinde gençlere davette bulunmak istemiyorum. Ne yapsınlar? Onlar da şu anki meslektaşlarımız üzere sürünsün mü? Bence Kürt kurumlarının her şeyden evvel bu alanlara hak ettiği kıymeti vermeleri gerekiyor. Lakin o vakit bir şeyler değişmeye başlar. Sanatkarlarımızın her manada desteklenerek kendilerini söz etme alanları yaratılması gerekiyor. Sanat yapan bir insanın bu kıymeti gördüğünde motivasyonu daha fazla artacağını göreceğiz.