Erkan ÇAKAN
Uygulanmaya başladığında Türkiye’de yenilenebilir güç bölümünün önünü açan YEKDEM, sistemde yapılan değişiklikler ve ülke kredi risk priminin (CDS) yükselmesi nedeniyle cazibesini yitiriyor. Yapılan son ihalelere yabancı iştiraki olmadı. Yerli sermaye ise yatırım iştahını kaybetmekten şikayetçi. DÜNYA’ya açıklamalarda bulunan kesim temsilcileri, değişen mevzuatla birlikte yabancı yatırımcının yapılan son YEKA ihalelerine katılmadığını belirterek, “TL bazlı ihalelere yabancı ilgi göstermiyor” dedi.
Sektör temsilcilerinin verdiği bilgiye nazaran, TL’ye dönülmesinden sonra 2021 ve 2022 yılında yapılan ihalelerde yabancı yatırımcının iştirak yahut direk yatırımı bulunmuyor. Geçen yıl 24-27 Mayıs’ta yapılan YEKA GES-3 ihalesinde 74 adet GES’i 30 şirket kazandı. Bu şirketler ortasında yabancı yatırımcı yok. Yakın vakitte yapılan YEKA GES-4’ün 1 ve 2’nci kısım müsabakalarına da yabancı yatırımcı yer almadı.
YEKDEM başlangıçta ağır ilgi çekmişti
Özellikle Rusya-Ukrayna savaşıyla öne çıkan güç krizi, dikkatleri yenilenebilir kaynaklara yöneltti. Yenilenebilir Güç Kaynakları Destekleme Düzeneği (YEKDEM), bu periyotta Türkiye’nin son yıllarda bu alanda önemliyatırımlar yapılmasına öncülük etmiş ve milletlerarası sermayenin de dikkatini çekmişti. Fakat, YEKDEM düzeneğinde yapılan değişiklikler, ihalelerin TL bazlı olarak yapılması, bunların yanı sıra Türkiye kredi risk primi CDS’nin tarihi düzeylere yükselmesi, sisteme olan ilgiyi düşürdü. Yabancı firmaların bu nedenle ihalelere katılmamaya başladığı, yerli firmaların da emsal şikâyetlerde bulundukları belirtiliyor. Son olarak 28 ve 29 Haziran’da yapılan YEKA ihalelerine de yabancı firma iştiraki olmadı.
Sektörde yatırımlar yavaşladı
Konuyla ilgili DÜNYA’ya konuşan Yenilenebilir Enerjiyatırımcıları Derneği (GÜYAD) Lideri Cem Özkök, yerli ve yabancı yatırımcının son periyotta yenilenebilir enerjiyatırımlardan “kaçtığını” belirterek “Yapılan ihalelere ve kamunun piyasa raporlarına bakın. Kaç tane yeni direkt yabancı yatırımcı YEKA ihalelerine girmiş? Yeniyatırım yapmış? İhalelerimizi ısrarla TL bazlı yapıyoruz. Bu ihalelere yabancı yatırımcının ilgisi olmadığını gördük” dedi. Özkök şöyle konuştu: “Yapılan son mevzuat düzenlemeleri dalda yatırımları yavaşlattı. Yakın vadede de yeniyatırımları geciktirecek. Halbuki 1. YEKDEM sistemi, elektrik üretiminde ithal kaynaklar yerine yenilenebilir güç kaynaklarının kullanımının özendirilmesi gayesine hizmet etmiş ve başarılı olmuştu.”
“TL bazlı projelerin tamamlanması çok zor”
YEKDEM sisteminin TL bazlı çalışmaya başlamasından sonra piyasada beklenen yatırım ivmesinin sağlanamadığını söz eden Özkök, “Türkiye’nin yenilenebilir güç dalı yabancı yatırımcı tarafından ilgi duyulan ve krizlere karşın proje finansmanı bulma mümkünlüğü olan yegane kesimdir. YEKA ihalelerine bakıyorsunuz, bütün iktisat kurallarını kırarak zıt korelasyon gösteriyor. Fakat bir manası olmalı değil mi? Manası şu; şartnamedeki eskalasyonla satış sayıları projenin finansmanını ve yapılabilirliğini sağlayan bir noktaya gelmedikçe bu santraller devreye giremeyecek. Dolar bazlı yapılan ihalelerin bile 5 yıldan evvel sisteme bağlanamadığı düşünülecek olursa, eskalasyona tabi TL satış fiyatlarına sahip olan projelerin vaktinde devreye girmesi daha zor” dedi.
“Sadece yatırımcıyı değil piyasa oyuncusunu da kaçırıyoruz”
TEİAŞ datalarına nazaran Türkiye’nin bu yılın Mayıs ayında toplam şurası kapasitesinin 100 bin 666 MW olduğunu tabir eden Özkök, “2022’ye toplam 99.819 MW ile girmiştik. Yüzde 0,85’lik bir artış var. Yürürlükteki önlisans adediyatırımcı davranışını bize gösterir. EPDK raporlarına baktığımızda ocak ayında 1 tane müracaat olmuş ve yürürlükte 231 adet ön lisans varmış, şubat ayında ise 3 müracaat, mart ayında 2 müracaat olmuş. Yürürlükteki önlisans adedine bakacak olursak şubatta 230, martta ise 227 adet. Proje havuzuna yeni giriş olmadığı için havuz azalıyor. Yaniyatırım yapmak isteyen yatırımcı yok” diye konuştu. Tüketimin artmasına rağmen tüketimi karşılayacak potansiyel santral havuzunun boşaldığını söyleyen Özkök, “Yeni lisans alanlar var lakin lisans iptalleri, yani piyasadan çıkış da var. Piyasadaki oyuncu sayısı da azalıyor. Sayıların bize söylediklerini gerçek yorumlamak gerek. Yalnızca yatırımcıyı değil piyasa oyuncusunu da kaçırıyoruz” dedi.
YEKDEM revize edilmeli
GENSED Lideri Halil Demirdağ yükselen risk priminin yabancı yatırımcıyı kaçırdığını, yerliyatırımcının da fi nansman bulmak da zorlandığını anlattı. Demirdağ, “Uluslararası fi nans kuruluşları kredi verirken ülkenin risk primine nazaran kredi veriyor. Yerliyatırımcı da uygun kredi bulamıyor. Tekrar yenilenebilir güçte yatırımların artması için ülke risk priminin düşmesi ve YEKDEM düzeneğinin aktüel kaidelere nazaran revize edilmesi gerekir” dedi.
“Yüksek risk primi maliyeti yükseltiyor”
TÜREB Lideri İbrahim Erden “Ülke risk priminin yüksek olmasının yatırımı riskli gören yabancıyı pazardan çıkarttı. Ülkedeki ekonomik göstergelere nazaran yabancı yatırımcı bekle-gör durumuna geçti” açıklamasını yaptı. BİYOGAZDER Lideri Altan Denizsel, yapılan değişiklerle birlikte biyogazda da yeniyatırımların olmadığını söyledi. YEKDEM’de garanti fiyatının düşük olduğunu belirten Denizsel, “Hem yerli hem de yabancı yatırımcı, bu fiyatlardan yatırım yapmayı göze almıyor” dedi.
YEKDEM Türkiye’yi öne çıkarmıştı
Türkiye, son yıllarda yaptığı atakla kıymetli bir noktaya geldi. Bilhassa 1. Yenilenebilir Güç Kaynaklarının Belgelendirilmesi Ve Desteklenmesine Ait Yönetmelik’in (YEKDEM) devreye girmesi hem yerli hem de yabancı yatırımcının ağır ilgisiyle karşılaşmıştı. 2017’de yapılan 1. YEKDEM kapsamında yapılan RES ve GES ihalelerine yerli-yabancı ortak teşebbüs kümeleri damgasını vurmuştu. 3 AĞUSTOS 2017’deki YEKA-1 RES’in bin megavatlık rüzgar gücü ihalesine dünyanın en büyük birinci 10 üreticiden 8’i teklif vermişti.