Güç fiyatları süratle artıyor ve iklim krizi ile çabada kömür ve doğal gaza alternatif güç kaynakları ortasında güneş gücü giderek ilgi duyulan bir seçenek haline geliyor. Türkiye’de birtakım teşebbüsçüler güneş gücüyle çalışan güç kooperatifleri kuruyor.
Güç ve Natürel Kaynaklar Bakanlığı geçtiğimiz hafta Türkiye’nin güneş paneli üretiminde Avrupa’da birinci, dünyada dördüncü sırada olduğunu açıkladı.
Bakanlık, Türkiye’de yenilenebilir güç heyeti gücünün yüzde 54’e yükseldiğini söylüyor.
Türkiye Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) ise güç üretiminde bu oranın sırf yüzde 35 oranında olduğunu belirtiyor, mevsimsel belirsizlikler ve kuraklığın bunda tesirli olduğunu aktarıyor.
Bakanlığın bilgilerine hidroelektrik santralleri kullanımı da dahil ediliyor.
Dünya Doğal Hayatı Muhafaza Vakfı (WWF) da dahil birçok etraf kuruluşu, hidroelektrik santrallerin inşaat ve işletme süreçlerinde tabiata ve insanlara yönelik çok büyük ve geri dönüşü mümkün olmayan tesirlere neden olduğunu belirtiyor. Etraf kuruluşları HES’lerin sürdürülebilir olmadığını tabir ediyor.
EMO’nun 2022 datalarında güneş gücü şurası gücünün yüzde 8 olduğu ortaya çıkıyor.
Yani Türkiye hala gücünün birçoklarını kömür ve doğal gazdan elde ediyor, bunun büyük bir kısmı da ithal ediliyor.
Pekala mahallî teşebbüsçüler tarafından kurulan yenilenebilir güç kooperatifleri, ithal güç yüküne ne kadar tahlil olabilir?
BBC Türkçe‘nin sorularını yanıtlayan EMO İdare Şurası Lideri Uzman Ulutaş, teorik olarak lokal ölçekte güneş ve rüzgardan güç üreten kooperatiflerin tahlil olabileceğini, lakin her yıl yüzde 8 oranında artan güç talebini uzun vadede bu halde bile karşılamanın imkansız olduğunu söylüyor.
Ulutaş, ekonomik büyümenin öncelik olarak görüldüğü toplumlarda yenilenebilir kaynakların da yepisyeni sıkıntılar yaratabileceğine dikkat çekiyor.
Ulutaş, “Türkiye memleketler arası bağımlılık zincirinde çimento ve ark ocakları üzere güç canavarı sanayilerin kaynağına dönüşmüş durumda. Bunun yanı sıra yanlış kentleşme ve ulaşım siyasetleri ile kır-kent ve tarım-sanayi istikrarlarının bozulması talep tarafında rasyonel olmayan bir artış yaratıyor” değerlendirmesini yapıyor.
Becerikli Ulutaş şu uyarıyı yapıyor:
“Güneş santrallerinde ve elektrikli araçların akülerinde muhtaçlık duyulan ender metaller için gerekli madencilik yeni etraf felaketlerine yol açabilir. Yenilenebilir güce geçişin de istikrarlı bir formda yapılması gerekiyor.”
KOOPERATİFÇİLİK NEDEN İSTEK GÖRMÜYOR?
Türkiye’de son periyotta süratle artan güç fiyatlarına karşın Avrupa’da yaygın halde görülen güç kooperatifçiliği modeli şimdi ilgi görmüyor ve yalnızca 9 kooperatif etkin formda çalışıyor. Uzmanlar hala birtakım mahzurlar olduğunu anlatıyor.
BBC Türkçe’ye konuşan Troya Yenilenebilir Güç Kooperatifi Lider Yardımcısı Dilek Özsoy Çakılcıoğlu, abone birleştirmesi yapılamadığını, yani farklı bölgelerde ve konutlarda yaşayan üyelerin ortak üretilen güçten faydalanamadığını söylüyor.
Çakılcıoğlu, fakat yan yana bulunan konutlarda yahut organize sanayi bölgelerinde üretilen gücün kendi içlerinde kullanılıp dağıtımının yapılabildiğini anlatıyor.
Olağan kurallarda kooperatiflerin ortak bir toprakta kurdukları güneş yahut rüzgar santralinden üretilen enerjiyi şebekeye verip, şebekeden tüm üyelerine ulaştırdığını söyleyen Çakılcıoğlu, mahsuplaşma sonucunda üretimden fazla kullanılmışsa üyelerin ödeme yapması, güç artmışsa da satıştan üyelerin gelir elde etmesi gerektiğini aktarıyor.
Çakılcıoğlu, böylelikle tüm üyelerin şuurlu tüketici haline geldiğini ve güç verimliliğine dikkat ettiğini söylüyor ve devam ediyor:
“Aslında abone birleştirmesi dediğimiz teknik olarak çok kolay ve elektrik şirketlerinin bilgisayar programında ufak bir değişiklikle yapılabilir. Ancak bunun yapılması için kooperatiflerin devlet tarafından desteklenmesi, mevzuatın uygun hale getirilmesi ve hükümet siyaseti haline gelmesi gerekiyor” diyor.
Troya Kooperatifi üyeleri, TBMM Güç Komitesi’nin bu mevzuyu takibe aldığını belirtiyor, lakin birçok kooperatifin bu noktada tıkandığını belirterek sürecin hızlanması gerektiğini söylüyor.
“İHTİYACIMIZDAN KAT KAT FAZLA ELEKTRİK ÜRETEBİLİYORUZ”
Türkiye’de güç üretimine her an başlayabilecek olan, fakat heyetim kademesinde kalan 41 kooperatif var.
Dilek Çakılcıoğlu, Troya Kooperatifi’nin Çanakkale, Bursa, Yalova ve Balıkesir’de üyeleri olduğunu, hepsinin iklim krizi ve güç üretim usullerini keder ettiğini ve buna tahlil üretmek için bir ortaya geldiğini anlatıyor.
Çakılcıoğlu, “Aramızda gemi kaptanı, kömür satıcısı, banka müdürü, avukat, mühendis, birçok alanda çalışan insan var lakin şimdilik mevzuatın değişmesi için bekliyoruz” diyor.
Kooperatif üyelerinin bir ortada bulunduğu ve üretime geçebilmiş örnekler de var.
Altınoluk Yenilenebilir Güç Üretim Kooperatifi kurucularından Ahmet Aktaş da, Çorum’da kurulan 600 kilowatt heyeti gücü olan güneş gücü santralinden 90 üyeye rahatlıkla yetecek kadar elektrik üretilebildiğini, artan elektriği ise şebekenin satın almasıyla üyelere kar sağlandığını anlatıyor.
Aktaş, “Türkiye’de iklim krizinin tesirleri ve bilhassa kuraklık çok ağır bir biçimde hissedilecek, buna bir an evvel tahlil bulunması gerekiyor. Bu usul teknik olarak çalışıyor. Biz ihtiyacımızdan kat kat fazla elektrik üretebiliyoruz” diyor.
Öteki taraftan Türkiye’nin birinci ticari kooperatifi olan Kayseri Mobilyacılar Yenilenebilir Güç Kooperatifi, küçük mobilya üreticilerinin toplandığı Mobilyakent’teki imalat ünitelerinin 90 bin metrekarelik çatı alanında 18 bin güneş paneli ile elektrik üretiyor. Bu elektrik imalat üniteleri tarafından kullanılıyor.
Uzmanlar, memleketler arası şirketlerin artık iklim krizi ile uğraşlarında sürdürülebilir üretim yapan tedarikçileri tercih ettiğini ve bu cins teşebbüslerin çoğalması gerektiğini söylüyor.
İkea, 2021 yılında tedarikçilerinin yenilenebilir güç ile üretim yapabilmesi için takviye sağlayacağını açıkladı, 2030 yılına kadar karbon net sıfır amacına ulaşılmasını kaide koştu.
GİRİŞİMCİLİK MODELİ OLARAK KOOPERATİFÇİLİK
Memleketler arası etraf örgütleri ağı Yerküre Dostları (Friends of the Earth) ve Avrupa Yenilenebilir Güç Kooperatifleri Federasyonu REScoop’un yaptığı bir araştırmada 2050 yılına kadar Avrupa’daki gücün yüzde 40’ının yerelde, topluluk bazlı üretileceği belirtiliyor.
2018’de bu alana giriş yapan Yunanistan’da bugün neredeyse 800 yenilenebilir güç kooperatifi bulunuyor.
Almanya’da ise 2008 ile 2016 yılları ortasında 967 yeni güç kooperatifi kuruldu.
Avrupa Vatandaş Güç Kooperatifleri Federasyonu, Avrupa Birliği’nin (AB) iklim krizi ile çabasında yerelde üretilen yenilenebilir güç kaynaklarını desteklediğini, birçok AB ülkesinin ise bu üretimi artırmak ve daha karlı bir hale getirmek için yeni siyasetler ve teşvikler sağladığını söylüyor.
Uzmanlar, kooperatifçiliğin değerli bir güç üretim tekniği olmasının yanı sıra bir girişimcilik modeli olarak da değerlendirilebileceğini belirtiyor.
2016 yılında kurulan İzmir Güç Kooperatifi, yenilenebilir güç kaynakları ile ısıtılan seralarda topraksız tarıma başlamayı ve ihracata yönelik domates üretimi yapmayı hedefliyor.
80 üyesi olan Çorum Yenilenebilir Güç Kooperatifi ise sıfır güç tüketen yeni konutların üretimi için Ar-Ge çalışmalarına başlıyor.
GÜNEŞ GÜCÜ FİYATLARI DÜŞÜYOR
Uzmanlar, son on yıl içinde güneş gücünün yüzde 80 oranında azaldığını ve en ucuz yenilenebilir kaynak haline geldiğini belirtiyor.
Küçük sermayeler kooperatifler vasıtasıyla bir ortaya gelerek büyük yatırımlara bir nebze daha kolay biçimde erişim sağlayabilse de uzmanlar bunun hala yüklü bir yatırım olduğunu ve devlet tarafından desteklenmesi gerektiğini vurguluyor. Öte yandan kooperatiflerin yerelde ekonomik gücü artırması ve istihdam sağlamasına da dikkat çekiliyor.
Güç ve Natürel Kaynaklar Bakanlığı geçtiğimiz hafta Türkiye’nin güneş paneli üretiminde Avrupa birincisi olduğunu açıkladı.
Üretilen panellerin büyük bir kısmı yurtdışına ihraç edilirken Türkiye’de yenilenebilir güç teşebbüsünde bulunmak isteyenler devletten bu alanda yeni siyasetler ve teşvikler beklediklerini söylüyor.