Suat Başar Çağlan
Neoliberal dünyanın tatlı masallarından olan kıtlık algısını hepimiz bir formda deneyim ediyoruz. Toplumsal psikoloji ile iktisadın kesişim kümesinde yer alan “kıtlık algısı”, isminden da anlaşılacağı üzere, basitçe şöyle işliyor: Bir eser yahut hizmet, piyasada, gerçekte olduğundan daha az varmış üzere gösterilerek talebin; ve hasebiyle elde edilecek kârın artırılması hedefleniyor. Tüketiciler ise onu bulamayacakları istikametinde düzmece bir telaşa düşüp ederinden fazlasını vermeye razı oluyor. Bu yapay gerçeklik, hakikat sonrası Türk futbolunu ele geçiren hastalıklardan biri.
Futboldaki kıtlık algısının ve bu algının yarattığı sonuçların farklı örnekleri var. Birincisi, bir kulübün tıpkı oyuncuyu birden fazla kere transfer etmesi. İkincisi, menajerler aracılığıyla sunulan kısa listeler yüzünden birden fazla kulübün birebir birkaç oyuncu için hengameye tutuşması. Üçüncüsü ise birebir ekibi iki, üç, beş defa çalıştıran hocalar. “Yuvaya dönme” anlatısının bu kadar ilgi görmesinin altında ise daha derin sebepler yatıyor. Konfor alanımızdan çıkmak ve yeniyi denemek kâbus üzere geliyor; liyakatten fazla ikili bağlara dayanan karşılıklı borçluluk duygusu ise bilinmeyenle karşılaşmamak için öteki bir mazeret veriyor.
HAYDİ GELSİN
Gökhan Gönül ve Caner Erkin Fenerbahçe-Beşiktaş-Fenerbahçe trafiğiyle yakın periyodun en göze batan isimleri oldu. Bunun yanında her yıl nizamlı olarak Galatasaray’a gelip giden bir Onyekuru’muz, Beşiktaş’ta iki sefer oynamış Burak Yılmaz ve Quaresma’mız var. Besleyici liglerde yetişip yahut gelişip Avrupa’nın beş büyük ligine giden ve aradığını bulamayan ya da miadını dolduran Cenk Tosun, Arda Turan, Hami Mandıralı üzere örnekler görece olağan karşılanabilir. Hollanda, Belçika, Portekiz üzere liglerde de bu türlü birçok oyuncu bulmak mümkün. Fakat bunun grubu güçlendirmek için birinci deva olarak görülmesi giderek yaygınlaşan bir hastalık haline geldi. Beşiktaş’ın santrfor eksiği mi var? Cenk geri gelsin. Fener sol bekte sorun mı yaşıyor? Caner’i çağıralım. Galatasaray takımına yeniden süratli kanat oyuncusu koymayı unutmuş muyuz? Orta Onyekuru’yu.
Oyuncuların eski kulüplerine dönmesi elbette kabahat değil, ancak hem sıkıcı hem de diğer olumsuz yanları var. Bugünün zerzevat hallerinde fiyatı ve kârlılığı düşürme riski taşıyan fazla mal çürümeye terk edilebiliyor. Birebir formda, yeni ve muhtemelen yaşlı oyuncuların belirli ekiplerdeki “kadrolu” statüsü yüzünden birçok genç ve gelecek vaat eden oyuncu çürümeye terk ediliyor. Bunun sonucunda mesela Çağlar Söyüncü gelip dört büyüklerde gruba girmeye uğraşacağına çok daha akla yatkın bir prosedür izleyip Freiburg’a gidiyor. Biliyor ki ülkede kalsa ya ekibe giremeyecek, ya zar güç forma bulacak ya da iki kusurdan sonra futbolcu bile olmadığı ilan edilecek. Sonuçta lig kendi yaklaşımı yüzünden kendi yetiştirdiği isimlerden yoksun kalıyor.
MENAJER TESİRİ YAHUT K.E.Ç.İ. STOCH
Transferde farklı ekiplerin birebir oyunculara takılıp kalması da kıtlık algısı yaratıyor. Yabancı sayısının 4, 6, 8 üzere daha düşük sayılarla kısıtlandığı devirlerde bu tesir daha da barizdi. Mehmet Topuz Meydan Muharebesi’ni birçoğunuz hatırlar. Kayseri’nin yıldızı ve âlâ bir orta saha oyuncusu olan -ama o kadar da muazzam bir futbolcu olmayan- Topuz, spor medyasının çok sevdiği “transferi yılan öyküsüne dönen” sıfatını en çok hak eden isimlerden biri olmuş, evvel Beşiktaş sonra Fenerbahçe forması giydiği fotoğraflar basına sızdırılmış, sonuçta 9 milyon euro bonservisle Fenerbahçe’ye yar olmuştu. Fakat maalesef bu kapışmalar geçmişte kalmadı.
Kulüplerle hatır gönül bağı içindeki menajerler bazen piyasayı kızıştırmak bazen de hiçbir muhtemel fırsatı kaçırmamak için üç beş yabancının ismini tıpkı anda hem basına hem toplumsal medyaya hem de kulüplerin var mı yok mu bilemediğimiz “transfer komitelerine” sunmayı âdet edindiler. Bir orta Miroslav Stoch dünyanın gelmiş geçmiş en âlâ futbolcusu oldu, sonra Jeremain Lens üç günde Garrincha’ya dönüştü, geçen dönem başında ise Eran Zahavi’nin kalitesi Dennis Bergkamp ile kıyaslandı. Birden fazla vakit en fazla vasat sayılabilecek oyuncular menajer, kulüp yöneticisi ve basın işbirliğiyle “bulunmaz Hint kumaşı” mertebesine yükseltildi. Bunların kimileri sahiden de ülkeye geldi ve ne oldukları görüldü; kimileri ise gerçekleşmemiş düzmece düşler olarak kaldı.
KARŞINIZDA YENİ-ESKİ-YENİ-ESKİ-YENİ HOCAMIZ…
Öte yandan “yuvaya dönme” ve “vuslat” anlatıları oyuncularla bitmiyor. Fatih Terim (4 kere Galatasaray, 3 kere Ulusal Takım), Şenol Güneş (4 defa Trabzonspor, 2 kere Ulusal Takım), Mustafa Denizli (3 sefer Galatasaray), Ersun Yanal (3 defa Trabzonspor, 2 kere Fenerbahçe), Hikmet Karaman (3 defa Ankaragücü, 3 sefer Rizespor) ve Yılmaz Vural (kusura bakmayın sayamıyorum) tekrarlanmış tayinler listesinin başında yer alıyor. Bu isimler kimi vakit ustalıkları ve hem kulübün hem de ligin kısa yollarını düzgün bilmeleri, kimi vakit topluluk içindeki güçleri, kimi vakit taraftar baskısı, kimi vakit düşük maliyetli olmaları sebebiyle tekrar vazifeye çağrılıp duruyor.
Üstteki isimlerden kimileri oynadığı kadroya hoca yahut yönetici olarak dönen isimler. Tarih boyunca pek çok kulübün simge isimleri efsane statülerini farklı kademelerde misyon ve sorumluluk alarak kazandı ve bunda şaşılacak yahut itiraz edilecek bir durum yok. Öte yandan artık teknik yöneticilik, sportif yöneticilik yahut spor yöneticiliği üzere alanlar çok daha özelleşti ve bambaşka bir uzmanlık gerektiriyor. Baba Hakkı’nın Beşiktaş’ta futbolcu, teknik yönetici ve lider olduğu günler amatör bir devranın hatıralarıydı ve anı olarak çok hoşlar. Fakat bugün tüm bu vazifeler için çok farklı yetkinliklere muhtaçlık var. Örneğin on ay öncesine kadar Fenerbahçe’de forma giyen futbolcu Emre Belözoğlu, bir üstinsan misali bu mühlet zarfında evvel sportif yöneticiliği hatmetti, artık de teknik yöneticiliğe başlıyor. Emre Belözoğlu nitekim de şahane bir teknik yöneticiye dönüşebilir, ancak bu ihtimal Fenerbahçe’nin onu vazifeye getirmekle makul olmayan ölçütlere dayalı bir kumar oynadığı gerçeğini değiştirmiyor. Münasebetiyle bu örneklerde kabahati tercih edilen şahısta değil, onu tercih eden kulüpte aramak gerekiyor.
Kıtlık algısı hem vazgeçilmezlik efsanesini hem de kişi kültünü besliyor. Bir kulübe hizmet veren ve aşikâr bir düzeye ulaşan figürler gerek benzerlerine her gün rastlanmadığı gerekse şahsî ilgileriyle tertibin içine kök saldıkları için hayaletleri kulüp binasının etrafında dolaşmayı sürdürüyor. Böylece örneğin Fatih Terim Galatasaray’ın başında değilse ve mevcut hocanın gönderilmesi düşünüyorsa, topluluğun içindeki “Old Guard” anında Terim’in ismini ön plana çıkarıyor. Ya da Fenerbahçe’nin geçtiğimiz günlerde Erol Bulut örneğinde yaşadığı üzere, geçmişten kalan hiyerarşi bugünün misyon dağılımına gölge düşürüyor.
Birtakım küçük adımlar süreksiz de olsa tahlil getirebilir. Örneğin teknik yönetici dolanımı konusunda Serie A örneği izlenerek, bir teknik yöneticinin bir dönemde birebir ligde birden fazla ekip çalıştırması yasaklanabilir. Bu kural birinci bakışta hocaların aleyhine görünüyor, lakin vakit içinde istikrar ve prestij getirecektir. Birebir dönem içinde bir ekipten ayrılmış hocalar “boşta” olmayacağından, idareler teknik yöneticileri “kolay sarf malzemesi” olarak gören anlayıştan mecburen uzaklaşmak zorunda kalacaktır. Bu sayede hocaların üzerindeki kovulma baskısı azalabilir. İllaki yeni teknik yönetici getirilecekse, o dönem grup çalıştırmamış birinin bulunması gerekir; böylelikle biz de ligin içinde daima dolanım halindeki 25 hocadansa yeni yüzlerle müşerref olabiliriz.
‘BAŞKANIM ONU AL!’
Son olarak işin bir de taraftar boyutu var. Bugün internet irtibatlı bir akıllı telefonunuzun olması, tuttuğunuz kadronun yöneticilerine aksiyon davetinde bulunmaya yetiyor. Bir şey yapmazsa koltuğunu kaybedeceği vehmine kapılan yönetici panik içinde harekete geçtiğinden ne çok fazla vakti ne de çok fazla seçeneği oluyor. Sonuçta kulüpte oyunculuğuyla yahut hocalığıyla kabul görmüş birini “yuvaya çağırmak” çok daha risksiz görünüyor. Transfer savaşları da emsal bir kozu içinde taşıyor. Lens’in bonservisini Fenerbahçe değil Beşiktaş alınca siyah-beyazlı taraftar kendini büyük bir zafer kazanmış addediyor. İdare de çok daha yararlı olabilecek, daha az maliyetli ancak pek tanınmayan bir oyuncuyu getirmekle uğraşmaktansa, grup faydasını art plana atıp popülizm pastasından tatlı bir ısırık alıyor.
Bütün bu yaşananlar ve yasaklamaya varan tahlil teklifleri, aslında daha derin bir dönüşümün gerektiğini gösteriyor. Konfor alanımızdan çıkmak, yeni oyuncularla ve hocalarla tanışmak, eskinin yüklerini atmak, yeri doldurulamaz görünenlerle vedalaşmak yahut lakin aşikâr vasıflar kazandıktan sonra yine buluşmak o kadar da makus olmayabilir. Türkiye liginin düzeyi düşünülünce Balkanlardan Afrika’ya, Latin Amerika’nın başaltı ülkelerinden kendi altyapılarımıza kadar binlerce seçeneğimiz var. Türk futbolunun ivme kazanmasının önündeki mani birçok vakit yetersizlikler değil, gereksiz tartıları atamamak oldu. Kişi kültlerini bir yana bırakıp akıllı atılımlara odaklanmak ve bilinmeyenle karşılaşmak heyecan verici bir başlangıç olabilir.
