Maruf BUZCUGİL – Hüseyin GÖKÇE
Türkiye Tohumcular Birliği (TÜRKTOB) İdare Şurası Lideri Savaş Akcan, gerek fiyat gerekse maliyet meçhullüğü sebebiyle çiftçilerin üretim yaparak adeta bir kumar oynadığını söyledi. Çiftçiler ziyan ederken, finans ve perakende dalının kâr etmesinin kanına dokunduğunu belirten Akcan, sanılanın tersine bitki üretim gereçlerinde dışa bağımlılığın kalmadığını, ihracatın ithalatı karşılama oranının yüzde 130 olduğunu bildirdi. ‘Ankara Sohbetleri’ne konuk olan Akcan, tohum ithalatının tüketici tercihine bağlı olduğunu belirterek, “Karnabahar yerine brokoli isterseniz, ithalat olur” diye konuştu.
■ Tarımın temel tohumculuğa dayanıyor. Pek, Türk tohumculuğunu sektörel açıdan sz nasıl değerlendirirsiniz, hangi noktadayız?
Bir tarım gerçeğimiz var, bitkisel üretim ve hayvancılık, gıda-orman ile bir bütün halinde. Bunun yanında bir de tohumculuk bölümü var ve ekosistem içindeki bir alan. Türk tarımı içinde tohumculuğun hissesi yüzde 2 düzeyinde. Türk tohumculuğu özel bölümün himayesinde, devletle birlikte lakin özel kesimin direksiyonda olduğu bir bölüm için benim baktığım yerden en başarılı kulvar olarak görünüyor.
1980’de başlayan özel dal tohumculuğu 2022’ye muazzam büyüme içinde geldi. O periyot yalnızca 1 tane tohum firması varken, şu anda 1100 firma var. Süs bitkisi dalı yoktu, şu anda 960 tane süs bitkisi firması var. Dış ticarette; süs bitkileri ve meyve fidanında artıya geçiyoruz. Tohumda 186 milyon dolarlık ihracat, 210 milyon dolarlık da ithalat var. Tohumluk özelinde küçük bir açık var. 2023 yılında artıya geçme gayemiz var. Dış ticaret sayılarını tüm bitki üretim malzemelerine nazaran tekrar değerlendirdiğimizde 2021 yılında ihracatımız 341 milyon dolar, ithalatımız ise 263 milyon dolar. İhracatımızın, ithalatı karşılama oranı yüzde 130 düzeyinde.
Türkiye Tohumcular Birliği ve alt birliklerine baktığımızda toplamda 70 milyon dolarlık dış ticaret fazlası veriyoruz. Bizim için 10 sene hayal olan bir mevzuydu. Tohum dış ticaretine, 1900 yılında işe başlamış bir devletle, 1980 yılında işe başlamış bir devlet olarak tıpkı bakamayız.
■ Sizin bahsettiğiniz sayılara karşın, yeniden de ithalat konusunda tenkitler azalmıyor…
Bu bahiste tüketici tercihi ön plana çıkıyor. Tohumdan çıkan eser tüketicinin tercihi. Yani siz domates alırken ne sipariş verilirse onu arayacaksınız pazarda. Şayet, pembe domates isteniyorsa bu aranacak. Pembe domates tohumu ithal ise mecburen çiftçi de bunu yetiştirebilmek için ithal tohumu tercih ediyor.
Yahut uzun, büyük patlıcan dediğiniz vakit tercih ettiğiniz eserin tohumu ithal ise çiftçi de bunu kullanacak. Türk bitki ıslahçılarının yapacağı çok iş var. Fakat dalın gelişmesinin önündeki en büyük öge toplumun tüketim tercihleri. Bugün karnabahar yahut lahana yerine brokoli, Brüksel lahanası tercih ederseniz, tohumcunun da ithalat yapması zarurî olur. Bunlar Türkiye’nin çeşidi değil.
“KLİMALI ODADA OTURAN, 50 DERECE SICAKLIKTA ÇALIŞANDAN ÇOK KAZANIYOR”
■ Pek verimlilik konusunda ne durumdayız? Bizim işimiz endüstrici üzere değil. Yani ben bir endüstrici olsam, eserler muhakkak, demir, güç, yer, maliyet muhasebesi yapıp, çıkan rulman cıvata üzere eserin fiyatını söyleyebilirim.
Meğer tarım kesiminde ise eseri tarlaya ekiyorum, 8 ay sonra hasat ediyorum. Ortadan geçen müddette ne olur, döviz mi patlar? Gübre fiyatı mı uçar? Taban fiyata yüzde 100 artırım mı gelir, mazota yüzde 200, güce yüzde 300 artırım mı gelir? 8 aylık müddette yaşayacağım bir sürü risk var. Bir de bunu üzerine iklimsel riskleri eklerseniz hakikaten önemli kumar sıkıntısı. Yani çiftçi, ziraî üretim yaparken bir nevi kumar oynuyor.
Sabitleyeceğiniz kimi sarfiyatlar var bunu devletin yapması lazım. En azından eseri ekerken taban fiyatını verse, yani fiyatın makul bir düzeyin altına inmeyeceğini garanti etse, adam en azından bu maliyete kadar garantide olduğunu bilecek, riskin ondan sonra başladığını bilecek. Eseri hasat ettiğinizde fiyat 2 lira da olabilir, 5 lira da olabilir. Lakin şayet devlet bunun taban fiyatını verirse, kumardan çıkıp, kârı belirli olan bir işletme işletir hale gelebilecektir. Bu ülkede 3 liraya mal ettiği eseri 2 liraya satmak sıkıntıda olanlar var. Bu türlü bir adamın üretim yapması için sermayesi yok, umudu yok, morali yok, gereği yok. Niçin yapsın? Başka dallara bakın, en çok kâr açıklayan bankacılık ve perakende kesimleri. Ben bunu görünce üreticinin, kimi vakit kâr, kimi vakit ziyan ediyor olması, yerli ve ulusal üretim düsturuyla hareket eden bir kümenin temsilcisi olarak kanıma dokunuyor, üreten ziyanda fakat bu işin tüccarlığını yapan muazzam kârda. Kapitalizm, dediğimiz şey bu esasen. Ben 50 derecede güneş altında üretim yapacağım, bana finansman sağlayan klimalı ortamda benim kazandığımın 15 katını kazanacak.
“Devlet isterse, buğday, mısır ve soyada ithalat olmaz”
■ Bütün bu aksilikleri göz önünde bulundurduğunuzda, bu sene nasıl bir üretim bekliyorsunuz, çiftçi küstü mü, ekim yaptı mı?
Tohum satışına baktığınız vakit gerileme görüyorum. Fakat hububat tohumunda eserin kendisi de tohum olduğu için geçen yıl topladığı tohumu, bir kısmını ayırıp ektiyse onu bilemeyiz. Temennim bu türlü olduğu istikametinde. Güç, gübre, mazot personellik çok arttı, buğday fiyatı tıpkı süratle artmayınca çiftçide dehşet, tasa vardı, fiyat 2,5 lira iken dehşet vardı. Şu an 6,5 bandına geldi. Sertifikalı tohum kullanan bir çiftçinin de 3 yıl o eserden elde ettiği eseri tohum olarak kullanma imkânı var. Fakat ben çok düzgün biliyorum ki, sertifikalı tohum satışları geçen yılın altında. Tarlada bunun nasıl sonuçlanacağını biz de merak ediyoruz. Lakin bu yıl yağışlı geçmesinden ötürü randımanın yüksek olacağına inanıyoruz. Geçen yıl düşük olmasının bir sebebi de kuraklığın fazla olmasıydı. İthalat kisvesinden kurtulmayı başınıza koyarsanız, buğday, mısır, soya da ithalat yapmayacağım derseniz bunu planlama aslında çok kolay. Bu ülkenin şimdiki hesaplarla 20,5 milyon ton buğdaya muhtaçlığı var. Bunu her halükarda üretmemiz lazım. Bunun için ne kadar arazi gerektiği belirli, devletin her yıl bu kadar ektirmesi lazım. Dayanak, sübvansiyonlu kredi, teşvik, üzere bir siyaset belirlenip uygulanabilir.
■ Pekala, tohum ithalatını domateste azaltmak nasıl mümkün olabilir?
Domates, bu ülke 5 ünite domates yiyorsa, bunu üretecek yerli ve ulusal tohumları mevcut. Fakat işin içine; renk, tat, büyüklük üzere şeyleri koyarsanız mevzu dağılıyor. Buğdayda 20,5 milyon ton buğdayı üretecek ulusal tohuma sahibiz. Randıman noktasında dünya çapında bir firmanın mısır tohumundan yüzde 92 randıman alınırken, yerli tohumun randımanı yüzde 88-89’da kalabilir. Yani ortadaki fark çok yüksek olmaz. Kıtlık noktasında bizim meselemiz yok, yani bizim tohumculuk bölümü ülkeyi kıtlığa sokmaz ancak ticari tercih noktasında her tercihi karşılayabilecek alt çeşitlere sahip olamayabiliriz.
“20 yıl evvelki domatesi yeme bahtımız yok”
■ Bir de daima domatesin eski tadının kalmadığından bahsedilir…
Bugün sizin 20 yıl evvelki domatesi yeme bahtınız yok. 20 sene evvelki hava kirliliği tıpkı mı, toprak yapısı birebir mı? Su düzeyimiz tıpkı mıydı, kalite tıpkı mıydı? Her geçen gün kirlenen dünyadan bahsediyoruz. Biz her geçen gün toprağın özünü içiyoruz. Münasebetiyle nerede 20 sene evvelki domates diyemezsiniz. Örneğin Ayaş, Beypazarı domatesi dekarda 3 ton randıman verirken, bize yetiyordu. Bugün 3 ton eser alırsanız, bu maliyetle, bu elektrikle, birebir suyu verip, birebir personellik, birebir ilaç, birebir kira ödeyeceğim, başkasında 20 ton eser alacaksam, fiyatın da başkasının 7 katı fazlası olması lazım. Bugün pazara 100 liraya domates satmaya çalışsam, çıkıp beni taşlarlar. Artık yalnızca kendi muhtaçlığı için üretenler o tatta domates yetiştirebilir. Bir kg domatesi 100 liraya alacaksanız, onu üretecek çiftçi bulursunuz. Hibrit tohum çalışması, ünite alandan daha azamî randımanı sağlamak için yapılır. Eserlerin raf ömrünü uzatmak için yapılır, tüketicinin taleplerini karşılayacak eserleri ortaya çıkarmak için yapılır. Bunların sonucudur şu an yaşadığımız durumlar. Romantizmi buraya soktuğunuzda, ülke çiftçisi, tohumcusu, köylüsü, tarımla uğraşan insanları farklı noktaya masraf.
“Hazinemizi yabancıya kaptırmayalım”
■ Daha evvel tohum takas şenliklerine yönelik tenkitleriniz kamuoyuna yansımıştı?
Tohum bitkisel üretimin en besbelli noktası. Bu değerlere sahip çıkmamız lazım. Ülkenin endemik formlarına kendi hudutlarımızdan çıkmaması lazım. Hepsi birer genetik hazine.
Muhakkak bir yerin, patatesi, mısırı, diyorsun. Lakin bu üslup şenliklerde, tohumu takas ettiği adam, Hans mı? Frederich mi? Bilmiyorsun ki. Alıyor 50 gr tohumu cebine atıp yurt dışına götürebiliyor. Yeni üretimlerinde Anadolu tohumunu altlık olarak kullanıyor. Biz niçin kendi hazinemizi bu insanlara kaptırıyoruz?
Bu şenlikler çok denetimsiz bir ortam. Ülkenin hudut kapılarından giriş çıkışlarda, müsaadesiz tohum çıkarıp sokma, uyuşturucu unsur sokup çıkarmakla birebir kontrole dâhil. Tohumu çok kolay olarak algılamayın. Onun gen teknolojisi çok yüksektir. Benim tohumumu alır, bana 5 katı maliyetle satacağı tohum olarak çıkarır karşıma. Bir de Cet tohumu diye söylemsel olarak tohumculuk dalına negatif algı yaratılan ortamlar var.
Hatta mısırdan bile Cet tohumu olarak bahsedenler var. Mısır cet tohumu değil ki. 1850’de Amerika’dan gelen bir eser. Cet tohumumuz, buğday, nohut, bakliyatlardır. 1850’de Osmanlı’da mısır, domates mi vardı? Patates yeniden 1800’lerde İngiltere’nin kuzeyinden gelen bir eser. Cet tohumu dediğinizde karşı tarafta bir milliyetçilik oluşuyor.
“GDO ile melezleme birbirine karıştırılıyor”
■ Tohumda GDO ile melezleme çalışmaları da güya birbirine karıştırılıyor ?
Türkiye’de genetiği değiştirilmiş tohum üretmek mahpus cezasına tabi. Bizde genetik çalışmalara müsaade verilmiyor esasen. Fakat prensip olarak dünyada var olan bir gelişim varken, bunu yok sayarak haberimiz yokmuş üzere yapmaktansa, kamuda hudutlu alanlarda çalışma bazında devam ettirilmesinden yanayız. Evet, melezleme ile GDO karıştırılıyor. Melezlemede biz dünya standartlarıyla tıpkı noktadayız. Hibritleme çalışmalarımız üst düzeyde. Ayçiçeğinde, mısırda, buğdayda seleksiyon sisteminde varız, domates, biber, zerzevat, patateste hepsinde varız ve düzgün çalışıyoruz. Islahçılarımız yeterli çalışır durumda. Devlet Ar-Ge önemli desteklediği bir husus, bahis, özel dalın yatırımı kâfi olmuyor. Fakat dünyada Ar-Ge’ye cironun yüzde 10’u ayrılırken, bizde bu oran yüzde 1’lerde kalıyor.