Uluslararası Şeffaflık Derneği Lideri Oya Özarslan, Türkiye’nin gitgide şeffaflıktan uzaklaştığını, bilgiye ve bilgiye ulaşmakta zorlaştığını, yasaklar ve sansürün artığını söyledi. Türkiye’de her yıl 4 milyar doların yolsuzluğa harcandığına dikkat çeken Özarslan, “Lafta da olsa yolsuzlukla uğraş diye bir kavram kalmadı. Bu ortamda elbette yolsuzluk yeşerir. Toplumun yüzde 60’ı ‘Hükümeti yolsuzlukla gayret konusunda başarılı buluyorum’ yargısına katılmıyor” dedi. Oya Özarslan ile Türkiye’nin yolsuzluk karnesini konuştuk.
– 2021 Yolsuzluk Algı Endeksi’nde 180 ülke ortasında 96. sıraya geriledi. Ne oluyor da Türkiye bu kadar gerilere düşüyor?
Ülke gitgide şeffaflıktan uzaklaşıyor, içine kapanıyor, bilgiye ve dataya ulaşmak zorlaşıyor, yasaklar ve sansür artıyor. Kamu ihale sistemi delik deşik oldu ve kamu kaynakları alabildiğine ve tarafgil halde dağıtılıyor. Açık ihale sistemiyle verilen ihalelerin oranı düşüyor, istisna ve kapsam dışı denen ihalelerin oranı yükseliyor, kararlar kapalı kapılar arkasında veriliyor. Dünya Bankası’na nazaran Avrupa ve Orta Asya ülkelerinde altyapı projelerinde en çok kamu kaynağının transfer edildiği şirketler Türkiye’den ve bu şirketler politik olarak da iktidarla bağlı şirketler. Bunlara açık ihale sistemleri dışında kalarak mega projeler verildi, Türkiye’nin en az gelecek 25 yılında ödemesi gereken fizibilitesinin nasıl olduğunu bilemediğimiz büyük faturalar yaratıldı.
Yolsuzluk haberleri yapanlar davalarla yüksek tazminatlarla terbiye edilmeye kalkışılıyor. Lafta da olsa yolsuzlukla gayret diye bir kavram kalmadı. Bu ortamda elbette yolsuzluk yeşerir.
– Türkiye otoriter, yolsuzluk ve yoksullukla boğuşan ülkeler ortasına gerçek gidiyor, ne diyeceksiniz?
Gücün ayrıcalıklı bir kümenin elinde toplandığı otokratik ülkeler sınıfına hakikat süratlice bir gidişat var. Türkiye Endeks’te 38 puanla, 40 puan barajının altına düştü, bu puanlarda daima demokrasi yoksulu, kaos ve karışıklıklar içinde ve otokrasi ile yönetilen ülkeler var. Azerbaycan, Kırgızistan, Türkmenistan üzere Orta Asya ülkeleriyle tıpkı düzeye düşüyoruz.
Yolsuzluk liginde 37 puanla Türkiye’nin altında Kazakistan var, tek adam rejimiyle 30 yıl geçiren bir ülke. Kazakistan yönetici sınıfının İngiltere gayrimenkul piyasasında şu anda bilinen malvarlığı 530 milyon pound. Bunun 330 milyon poundu Nazarbayev ailesine ilişkin, Nazarbayev kritik devlet vazifelerine kızı ve damatlarını getirdi. Birçok bulgu Türkiye’deki idarenin son yıllarda aldığı fotoğrafla benzeşiyor maalesef.
SUSKUN KALIYORLAR
– Yolsuzlukla, usulsüzlük ya da rüşvetle karşılaşan vatandaşların tavrı nasıl?
Araştırma sonuçları bize yolsuzlukla karşılaşanların sessiz olduğunu işaret ediyor. Bir halde kendisi yahut tanıdığı adapsız ödeme yapan yahut dolaylı yoldan bu türlü bir durumu yaşayıp yaşamadığı sorusuna toplumun yüzde 89.5 üzere çok büyük bir kısmı karşılık vermiyor. Yüzde 53’ü şikâyette bulunmayı yararsız görüyor.
AKP’Lİ DE ‘YOLSUZLUK ARTTI’ DİYOR
– Yaptığınız araştırmaya nazaran Türkiye’de dört şahıstan üçü son iki yılda yolsuzluğun arttığı görüşünde, yurttaş neden itimat duymuyor?
Araştırmamıza katılanların yüzde 74’ü yolsuzluğun son iki yılda arttığını düşünüyor. 2016’da bu oran yüzde 55’ti. Halihazırdaki duruma ait toplumsal seviyede gerçek bir dert varken geleceğe ait de ümitsizlik gözleniyor. Toplumun yüzde 67’si, yani her üç bireyden 2’si gelecek iki yılda Türkiye’de yolsuzluğun daha da artacağını düşünüyor. Bu oran 2016’da yüzde 41’di.
– Hangi siyasi görüşte olanlar yolsuzluğun arttığını düşünüyor?
Muhalefet seçmenlerinin neredeyse tamamı yolsuzluğun arttığını düşünüyor. CHP seçmeleri ortasında bu yargıya katılanların oranı yüzde 97, HDP seçmenlerinde yüzde 92, GÜZEL Parti seçmelerinde yüzde 91. Kararsızların yüzde 78’i son iki yılda Türkiye’de yolsuzluğun arttığını düşünüyor. AKP seçmenlerinin bile yüzde 44’ü, MHP seçmenlerinin ise yüzde 63’ü yolsuzluğun arttığını düşünüyor.
– Yolsuzluk oyları nasıl tesirler?
Gelecek yıl Türkiye’de seçim olacağı düşünüldüğünde, toplumun yüzde 79’unun partisi hakkındaki yolsuzluk tezlerinin oy tercihi üzerinde tesirli olacağını belirtmesi çok çarpıcı. 18-32 yaş ortasındaki gençlerin yüzde 83’ü, oy verecekleri parti hakkında çıkacak mümkün bir yolsuzluk tezinin sandıkta verecekleri karar üzerinde tesirli olacağını söylüyor. Kararsızların yüzde 94’ü yolsuzluk tezinin, oylarını etkileyeceğini söylüyor.
– Türkiye’de yolsuzluğun hangi kurumlarda ve kamunun hangi alanlarında yaygın?
Toplumun yüzde 82 üzere büyük bir çoğunluğu siyasi partilerin yolsuzluğa bulaştığını düşünüyor, bunu mahallî idareler, kamu kurumları ve medya takip etmekte.
ÖDEMELER GİZLİ
– Bütçe şeffaflığı konusunda Türkiye’nin nasıl bir karnesi var?
Türkiye bilgiye ulaşma alanında dünyada 136 ülke ortasında 97. sırada. Bütçe şeffaflığının incelendiği “Açık Bütçe” çalışmasına nazaran ise 100 üzerinden 51 puana sahip. Örtülü ödeneği kapsayan saklı hizmet masraflarındaki artış son yıllarda fevkalade bir artış eğiliminde. 2005’ten 2020’e kadar bilinmeyen hizmet sarfiyatları yüzde 1018 arttı.
– Yaşanan ekonomik kriz ve yoksulluk yolsuzluk grafiğini nasıl etkiliyor?
Yolsuzluk yoksulluğu doğuran en kıymetli nedenlerden biri. Her yıl tüm dünyada gayri safi ulusal hasılanın yüzde 5’i yolsuzluğa harcanıyor, buna nazaran Türkiye’de her yıl 4 milyar doları yolsuzluğa harcıyoruz.
VAKIF PARAVAN
– Türkiye’de gerek politikler gerek iş insanları neden yurtdışına para aktarıyor?
İş insanları için bir gecede maddelerin değişmesi, istikrarsızlık, mülkiyet hakkına gelebilecek tehditler ve yolsuzluktan bıkmış ve onu getirdiği ek maliyetlerden kaçınmak, bu nedenler ortasında sayılabilir. Son yıllarda Türkiye’ye gelen yabancı yatırımcının azalması, inançlı buldukları öteki ülkelere gitmesiyle Türk iş insanları da tasa içinde ve risk gördükleri yerden uzaklaşmak istiyor olabilirler. Siyasetçilerin nerede ne kadar malvarlığı olduğunu bilmiyoruz. Vakıfların paravan olarak kullanıldığı bir yere döndüğünü biliyoruz.
ŞEFFAFLIK YOK
– Yolsuzlukla gayret nasıl olmalı?
Türkiye’deki en temel sorun siyaset ve ticaret ortasındaki bağlantıların şeffaf olmamasıdır ve yolsuzluğun cezasız kalmasıdır. Kamuoyuna yansıyan değerli birçok yolsuzluk tezi yargılanmıyor. Mesela 10 bin dolar maaşa bağlandığı belirtilen milletvekili üzere önemli bir tezin araştırıldığını duyduk mu? Son 15 yılın isimli istatistiklerine nazaran, rüşvet nüfuz kullanımı üzere kamu yönetiminin güvenirliğine ait hatalarda takipsizlik kararı verilme oranı yüzde 44 den yüzde 54’e çıkmış, açılan kamu davalarının oranı da yüzde 40’dan yüzde 30’a düşmüş.