Otomotiv Distribütörleri Derneği (ODD) Lideri Ali Haydar Bozkurt, evvelce satılan araçların yüzde 60-70’inin yüzde 45-50’lik vergi diliminde olduğunu, son bir yılda gelen fiyat artışlarıyla neredeyse araçların yüzde 90’ının üst vergi dilimine girdiğini söyledi.
Bozkurt, “Son bir yılda fiyatlar o kadar arttı ki bu durum ne kadar daha sarfiyat bilmiyoruz. Olağan vatandaş perakende müşterisinde düşüş gözlemliyoruz. Geçen periyotlarda 3-5-6 ay otomobil sırası bekleyen müşteri sayısında azalma var. Bize daima soruyorlar araç fiyatları düşer mi diye. Maliyetlere, gördüğümüz tabloya bakınca düşme talihi az, tam bilakis artma ihtimali var” dedi. Ali Haydar Bozkurt ile otomobil fiyatlarındaki artırımları ve otomotiv dalını konuştuk.
– Nasıl gidiyor dalda işler?
Hem uygun hem de telaş veren gelişmeler var. Az sayıda araç geldiği için nasıl satarız telaşı yok. Son bir yılda fiyatlar o kadar arttı ki bu durum ne kadar daha masraf bilmiyoruz. Mesela olağan vatandaş perakende müşterisinde düşüş gözlemliyoruz. Geçen devirlerde 3-5-6 ay otomobil sırası bekleyen müşteri sayısında azalma var. Şu anda biraz kurumsal taraf dalı ayakta tutuyor, zira firmaların filoları eskimişti, artık onları yeniliyorlar. Son iki yıla Covid, çip krizi, hammadde meşakkati, petrol fiyatlarındaki artış, lojistik maliyetlerin artması, konteyner krizi üzere birçok krizi tıpkı anda yaşadık. Mesela aracın bir modülü Malezya’dan gelecek, o kesim gelmeden üretim çizgisi duruyordu. Konteyner fiyatları dolar bazında altı kat arttı. Yılbaşında da Rusya-Ukrayna savaşı başladı. Rusya otomotiv tedarik endüstrisinde kullanılan hammaddenin yüzde 40’ını temin ediyor. Ukrayna, çip üretiminde kullanılan neon gazlarının yüzde 70 tedarikçisi. Dünyada enflasyonist ortam oluştu.
Globaldeki gelişmeleri hakikat okumak gerekiyor. Kur artınca her şeye yansıyor. Bu türlü bir ortamın üzerinde gelecek varsayımı yapmak çok güç. Şu an halihazırdaki talebi karşılayacak araba gelmiyor aslında.
– Sahiden karşılanmayacak kadar araç talebi var mı?
Talep var fakat perakendeci tarafında geçen yılki altı ay araç bekleme kuyrukları yok, 1-2 ay bekliyorlar. Zira bir yılda otomobil fiyatları çok arttı. İnsanların alım gücüne nazaran talepte düşüş oluyor. Daha küçük segmentlere ya da ikinci el araçlara kalıyorlar ya da vatandaş araç alımını erteliyor. Kurumsal tarafta işler yürüyor, turizm dönemi başladığı için rent a car tarafında canlılık var. Şu an bölümü onlar taşıyor.
Planlama yapılamıyor. Mesela üretici diyor ki önümüzdeki ay size 3 bin araç gelecek; aybaşı geliyor, 500’ü iptal oluyor. İki gün sonra arıyorlar 300 daha iptal oldu. Teslim periyodu geldiğinde iptal edilen araç sayısı 1000’i buluyor. Bu da plansız olarak ay içinde gelişen ek darbeler oluyor.
– Öyleyse günlük plan değişiyor.
Olağan tabii. Sabah uyanıyorsunuz bir bakıyorsunuz değişiyor. Şöyle bir yanlış algı var, araç yok diye fiyat artıyor. Girdi maliyetleri son 1-2 yılda 5-6 kat arttı. Petrol 40 dolardan 113 dolara gelmiş. Güç maliyetleri, hammadde maliyetleri katlanmış. Bunların hepsi kesin eserin maliyetini artırıyor. Bizim vergi sistemi de ayrıyeten zorluyor.
45-50-80 vergi dilimleri var. Evvelden satılan araçların yüzde 60-70’i yüzde 45-50’lik vergi diliminde olurdu. Son bir yılda gelen fiyat artışlarıyla neredeyse araçların yüzde 90’ı üst vergi dilimine giriyor. Bazen 1 lira fark ettiğinde son araç fiyatlarına yüzde 23 fiyat artışı olarak yansıyor. Vergi dilimi yüzde 50’den 80’e atladığı vakit fiyat da artıyor.
15 GÜN SONRA FİYAT NE OLACAK BİLMİYORUZ
– Fiyat gitgide artacak yani? Her ay mı artırım?
En az ayda bir fiyatlar güncelleniyor. Sevkıyat planına nazaran, çok afaki durumda ay içinde de fiyatlar değişiyor.
– Ne kadarlık bir artırım gelecek önümüzdeki günlerde?
Çok sıkıntı bunu kestirim etmek. 15 gün sonra fiyat ne olacak bilmiyoruz. Fiyat düşer mi artar mı diye sorarsanız artar. Otomotivciler olarak fiyatların düşmesini biz de istiyoruz. Satılan araç sayılarını artırmamız gerekiyor. Yılı 600-700 bin adetlik satışla kapatmak yerine 1 milyon adetle kapatırsak ve sürdürülebilir olursa bölüme yarar sağlar. Bu, yabancıların Türkiye’de gelip yeni üretim yatırımı yapmasını da sağlar. Bölümümüz 16 yılda 69 milyar dolar cari fazla vermiş. Türkiye’nin otomotiv bölümüne gözü üzere bakması gerekiyor. Avrupa’nın beşinci büyük üreticisiyiz.
700 BİNİN ALTI KIRMIZI ALARM
– Lakin fiyatlar bu kadar yüksek olursa 1 milyon satış adedini bulmak sıkıntı.
Evet, bir numaralı neden fiyat. Vatandaşın alım gücüne nazaran ya çok ya da az sattırıyor. Şu andaki mevcut otomotiv sisteminin yatırımları, bayileri, distribütörleri ayakta tutabilmesi için yıllık satış adedinin 700 binin üstünde olması lazım, altı kırmızı alarmdır. Geçen yıl 732 binin üstüydü. Bu yıl o sayısı yakalar mıyız bilmiyoruz.
Bu fiyatlarla 1 milyon adetlik satış hayal. Araç olsa bile en çok 750 bin satılır. Bizim istediğimiz artık orta uzun vadeli bir yol haritası oluşturmak. Otomotiv üzere birkaç dalı ülkeye katkısı, getirisi yüksek birkaç kesimi önde tutacak; o bölümleri geliştirecek stratejiler oluşturmak gerekiyor. Doğu Avrupa ülkelerine yatırım kaçırıyoruz. İç pazarın büyümesi çok çok kritik.
– Bayiler, distribütörler yeni araç çok gelmiyorsa nasıl ayakta kalacak?
Servis geliri, sigorta satışı, birinci ve ikinci el araç satışı yapıyorlar. Bayi için değerli olan daha çok araç plakalayıp trafiğe çıkarmak. Şu ana kadar yan gelirlerle yönetim ettiler. Umalım ki 700 bin civarındaki satış adedi çok düşmesin. 600 bin bandı bir iki yıl sürerse bayilik sistemi tökezlemeye başlar. Umarız 2001’deki üzere sahneler yaşanmaz.
HER HAFTA PLAN DEĞİŞİYOR
– Plan yapamıyoruz dediniz. Yılbaşında dal için ne cins maksatlar koydunuz?
O planlar 30 kez çöpe atıldı. Her hafta senaryo değişiyor. Avrupa’da da her gün gelen haberle planlar değişiyor. Kaç adet araç satılacak planını yapamıyoruz. Bugün plan yapıyorsunuz, haftaya değişiyor, genelde gelecek araç adetleri aşağı istikamette değişiyor. Şayet araç bulabilirsek azamî 750 bin olur. Araç bulsak da perakende tarafta geçen yıl araç alım iştahının birebir şiddette gittiğini görmüyoruz maalesef.
– Bu devirde tüketici davranışları nasıl değişti?
Türkiye’de aylık kredi faizleri yüzde 1’e yaklaşırsa satışlar artar. Artık yüzde 2’nin üzerinde. Evvelden yüzde 70 araçlar kredili satılırdı. Bugün kredili satışlar yüzde 30’lar civarına düştü. Birikmiş parası ve ikinci bir aracı olan değiştiriyor. Yüksek fiyattan ötürü bir alt segmente yönelmeler var, sıfır araç yerine ikinci el araç alıyorlar. Dizel araç artık eskisi kadar tercih edilmiyor. Daha çok SUV modeller tercih ediliyor. Hibrit araçlara eğilim arttı.
– Vergi sisteminde bir değişiklik öngörüyor musunuz?
Avrupa’daki üzere bir vergi sistemi olsa 85 milyon nüfusla yılda 2.5 milyon adet satış yaparız. Avrupa’da yalnızca KDV ödüyorlar. Bizde KDV’nin üstüne önemli bir ÖTV geliyor. İnsanların otomobil alıp alamayacağını fiyatlar belirliyor. Kesinlikle bir birikimi olması gerekiyor ya da ikinci el aracı olan biraz borçlanarak otomobil alabiliyor. Araç alsam fiyatı ne, kredi kullansam aylık ne kadar ödeyeceğim, bunları düşünüyoruz.