Kadir Işık
‘Kör Mağara Balıkları’ Esra Kahraman’ın ‘Segâh Makamı’ ve ‘Turuncu Zamanlar’dan sonra Detay Yayınları’ndan çıkan üçüncü romanı. Kitap, 78 jenerasyonunun feodalite, faşizm, eşitsizlik ve yoksullukla uğraşını bahis ediniyor ve yakın tarihimize ışık tutuyor. Muharrir, 12 Eylül Darbesi’nin ezip geçtiği, yok ettiği, söndürdüğü, gelecekten mahrum bıraktığı gencecik hayatlar üzerinden kurguluyor öyküsünü. Darbeyi oluşturan kuralları ve sonrasını küçük bir kasabada yaşanan değişimden, Kızılca’nın suçsuz çocuklarının hayatları üzerinden anlatıyor. “Kavruk kasabanın etrafı vakitsiz ölülerin mezar taşlarıyla, zirveleri asırlara, yıkımlara, yangınlara meydan okuyan yalçın dağlarla çevriliydi.” Öteki olmanın iktidar tarafından nasıl yok sayıldığı, ezildiği, hırpalandığı romanın ana temasını oluşturuyor.
‘Kör Mağara Balıkları’, ana karakter Civan’ın 12 Eylül işkencehanelerinde verdiği ömür uğraşıyla başlıyor. Teslim olmuyor. Konuşmuyor. Sonra köydeki çocukluğuna gidiyor muharrir, onu politik uğraşın içine iten kaideleri ilmek ilmek örüyor. Civan’ın farkındalığı feodalitenin yılmaz bekçilerinden Üzeyir Ağa’nın üniversite öğrencisi oğluna hayranlığıyla başlıyor. Cezaevi süreci, gözaltılar günümüzden farklı değil. Yaşanan her şey, onca gayretten sonra nasıl bu kadar berbat olabilir sorusu kitabı okurken en çok aklımızda yer edinen sorulardan. Tahminen de yeni jenerasyonun o günler hakkında gereğince bilgi sahibi olmamasından. Esra Kahraman o günlerin bir şahidi, yaşayanı, anlatıcısı, yazdıklarıyla vaktin siyasi atmosferine ışık tutuyor.
Darbeleri tetikleyen sermayedarlar, din tacirleri ve darbenin olmazsa olmazları milliyetçiler paranın el değiştirmesine, iktidarın kendi zenginini yaratmasına ön ayaklar. “Sami, tabutlukta dik duracak kadar kısa boyluydu. ‘Patronun burnu, bütün kurnazlar üzere âlâ koku alıyormuş. Ocak kararlarının darbenin girizgâhı olduğunu anlamıştır. Sahtekârlar zil takıp oynarken, biz de Godot’yu bekledik” diyor kendi kıssasından kesitleri aktarırken.
Günümüzde hâlâ birçok kişinin aklında yer eden periyodun meşhur azap merkezlerinden de kesitler aktarıyor muharrir: “Copların ıslıkları taş duvarlarda yankılanıyordu. Bayanların seslerine acı sinmişti. Postalları taraf değiştirip uygun adım geri döndüler. Sessizliğin yerini inleyişler aldı.” Kör karanlık hücrelerde azabın yine başladığını anlatan emsal çok sayıda cümle, okurun kanını donduruyor. İnsanın, gerçek olmamasını dilediği acıların çığlığı yükseliyor kitabın alt katmanında, geri planda kalan ise çarpıcı kıssasında.
Ağa, “Haramla doyar, mazlum kanıyla yıkanırdı. Can almakta, can yakmakta ve bilcümle alçaklıkta, kimse eline su dökemezken, kul hakkı yememekle övünürdü.” Hâlâ birçok işin sanında, siyasetçide o periyodun ağalarının benzeri yanlarını görüyoruz. Şaşırmıyoruz, garipsemiyoruz lakin tiksiniyoruz, zira her yerdeler, açlıkla savaşanların yanı başında, hakkı yenen emekçinin alın terinde parmak izlerine rastlıyoruz.
Yer yer türkülerde lisana gelen ağıtlar romanın sayfaları ortasında okurun zihninde hüzünlü bir ezgiye dönüşüyor. Esra Kahraman gerçekleri ve yaşanmışlıkları, geriye dönüşler üzerinden kurguladığı romanında şiirsel bir lisanla aktarıyor okura. Bütün acıların içinde en çok hayata göz kırpan, muharririn yarattığı karakterlerin hayat tutkusu, umutları. Hiçbiri teslim olmuyor acıya, sisteme ya da zorba işkencecilerine. Kimi vakit susarak, kimi vakit acıyı dindirmek ismine avazı çıktığı kadar bağırarak direniyorlar saf vücutlarını hayatta tutabilmek için.
Kayıp çocuklarının akıbetini öğrenmek için her hafta Galatasaray’da buluşan Cumartesi Anneleri, seksenlerde, tıpkı periyotta misal bahtı yaşayan Arjantin’de, cuntanın göz altında kaybettiği ya da kaçırdığı, öldürdüğü çocukların anneleri, Buenos Aires’teki Plaza de Mayo’da toplanıyorlar. Onlar darbeci generallerle, darbe sonucu ülkeyi yöneten diktatörleriyle hâlâ hesaplaşıyor. İnsanlığa karşı işlenen cürümlerden ötürü birçok eski polis ya da asker yargılandı, onlarla yüzleşen, onları babası olarak kabul etmeyen çocukları, birçok bayan, İtaatsiz Öyküler kümesini kurdular; aileleriyle, azapçı babalarıyla alakalarını kestiler. Arjantin’de binden fazla kolluk kuvveti hatalı bulundu, ağır mahpus cezalarına çarptırıldı, hâlâ bu ve misal yargılamalar devam etmekte. Bizim ülkemizde darbe şimdi sonlanmadı, yüzleşme şimdi başlamadığı üzere kayıp çocuklarının akıbetini soran anneler birçok yerde yargı karşısına çıkarıldılar.
Darbeler vakit hariç her şeyi geriye çeviren kanser hücreleri üzere toplumu çepeçevre sarar, birçok kıymeti yok eder, kazanımlara leke sürer. Günümüzde iktidarın elindeki kiri gizleyen, geçmişle gereğince hesaplaşılmaması. Her darbede sistem başa sarıyor. Sendikaları, dernekleri, sivil toplum kuruluşlarını, siyasi muhalifleri, sanatkarları, muharrirleri, tarafsız haber kaynaklarını yok ediyor. Ülkeyi demokrasiden uzaklaştırıp geriye götürüyor, şayet hesaplaşma yaşanmıyorsa her vakit tekrarlanıyor, sonunda ülke idaresi cuntaya, onu da yönetim eden bir diktatöre teslim olmak zorunda kalıyor.
Civan’ın tabutluk olarak isimlendirilen daracık hücrede azaba götürülen arkadaşı darbenin hedefinin, insani özellikleri yok etmek olduğunu söylüyor. Eziyet ediyorlar. Kimliğinden soyutlanıp onlar üzere olabilir misin, diye soruyor arkadaşına, bize. Ellerindeki tek ve en tesirli silah susmak, sessiz ve tesirli bir direniş sergilemek. Dışarıya, yine gün yüzüne çıkmanın tek yolu susmak, aksi halde yok edileceğini, ömrünün kalanını demir parmaklıklar gerisinde geçireceklerini ya da idam edileceklerinin farkındalar. Onlar vefatı değil ömrü yücelterek direnme gücünü arttırıyorlar.
Ve hayatın iksiri aşk, onca acının, onca yokluğun, vefatın, açlığın, azabın ortasından incelikle sızıyor okurun dimağına. Civan’ın babasının bitimsiz aşkı sonunda onu mevte sürüklüyor. Oğlunun da sevdiği bayanın bir diğeriyle birlikte olması muharririn yalın anlatımıyla okurun hafızasında naif bir hatıra olarak kalıyor. Birinci göz ağrısı, sevdiği kızı, Berçin’i ağa alınca, okuldan meskenine dönen Civan, ağanın dördüncü karısı olmayı kabullenemeyen sevdiceğinin intihar ettiğini duyuyor. “Keder katmerlendiğinde, kendimi yolunu kaybeden kör mağara balıklarına benzetirdim. Şayet o balıklar kör mağara yerine Işıklı Mağara’ya yüzselerdi, görmekten feragat etmeleri gerekmeyecekti.”
Yaşadığımız son darbe teşebbüsü toplumu fütursuzca dönüştürdü, faşizm tekrar hortladı. Solun, çalışanın, işçinin ve çalışan kesitin zapturapt altına alınmasını kolaylaştırdı. Evvelki darbelerde olduğu üzere son darbe teşebbüsünün de temelinde geçmişle hesaplaşılmaması yatıyor. Tekrar her askeri darbe sonrası mağdurlar muhafazakâr, milliyetçi ve İslamcı kesitler olarak gösteriliyor lakin en çok ziyanı solcular, personeller, işçiler, öğrenciler ve yoksulluk hududunda yaşayanlar görüyor.
12 Eylül darbesi bugünkü iktidarın yolunu açtı, 15 Temmuz darbe teşebbüsü de iktidarı bir sonraki esaslı değişime kadar kalıcılaştırdı. Demokrasiden yana olanlar her darbenin ülkeyi yıllarca geriye götürdüğünü biliyor, münasebetiyle bütün darbelerin karşısında yer aldığı için en çok mağdur olan kesim aydınlar, işçiler, çalışanlar, öğrenciler, sanatkarlar. Darbelerin gerisinde yatan nedenleri anlamak, sorgulamak ve en kıymetlisi öğrenmek için yakın tarih hakkında bilgi sahibi olmamız elzem. Ne yazık ki şimdi otuz kırk yıl evvel yaşananlardan çok uzağız. Olan bitenle hesaplaşmadan kısa müddette unutma eğilimi taşıyoruz. Gerekli dersi almadığımız için tarih tekerrür ediyor ve tıpkı acıları toplum olarak daima yeni baştan, daha berbat, daha gaddarca yaşıyoruz.
68 neslinin dirayeti, cüreti, yiğitliği ve direngenliği 78 jenerasyonunu doğurdu. Günümüzde insan hakları ve gibisi kazanımlar geçmişe göre daha da geriledi. Şimdilerde harflerle tanımlanan bir jenerasyon doğuyor. Onlar küreselleşen dünyada birbirlerine daha yakın, iç içe, yeni bir dünya yaratmak ismine farklı yollar deniyor. Birinci sefer Seyahat olaylarında göründüler. Kaybolmadılar, bekliyorlar, tecrübe kazanıyorlar, onlar bu ülkenin gelecekle ilgili en büyük umudu. Farklı düşünme halleriyle, sistemle barışık görünen hareketleriyle, değişen baş yapıları ve mizahi yetenekleriyle her yerde varlıklarını hissettiriyorlar.
Seyahat, bu ülkenin görünmeyen ruhu, umudu, yarınları…