Ekseriyetle olağandan daha sık sayıda, gevşek ve sulu dışkının çıkarıldığı bağırsak hareketleri olarak bilinen ishal, gün içinde hastanın ömür kalitesini tesirler lakin bu kısa ömürlüdür. Ekseriyetle birkaç gün devam ederek rastgele bir tedaviye muhtaçlık duymadan kaybolan “akut ishal” yani süreksiz ishal ya da “kronik ishal” yani uzun periyodik ya da kalıcı olabilir. Durduk yere ishal neden olur? İshal kaç gün sürer? Çok sulu ishale ne yeterli gelir? İshal nasıl geçer?
Akut ishal, ishal durumunun bir ila iki gün devam etmesiyle ortaya çıkar. Besin zehirlenmesinden ya da viral yahut bakteriyel bir enfeksiyonun sonucu olabilir. Gelişmekte olan yahut üçüncü dünya ülkelerine yapılan ziyaret ve tatillerde bu ülkelerde karşılaşılan bakteri ve parazitler turist ishali ismi verilen bir öteki akut ishal tipine neden olabilir.
Kronik ishal ise en az 4 hafta boyunca devam eden ishali tabir eder. Çoklukla altında bağırsak hastalığı yahut bozukluğu üzere bir tıbbi neden bulunur. İshal kronik hale gelmiş ise altta yatan önemli bir hastalık olabileceği akılda tutulmalı ve kesinlikle tabibe müracaat edilerek tıbbi kıymetlendirme yapılmalıdır. İshal tedavisinde ishale neden olan hastalığı tespit edip ona nazaran yaklaşımda bulunmak değerlidir.
İshal (diyare), günde 3’ten fazla dışkılama yahut şahsa mahsus, olağan dışkılamasından daha fazla sayıda, daha sulu ya da daha fazla ölçüde dışkılama olarak tanımlanır. Virüsler, bakteriler, besin zehirlenmeleri, laktoz intoleransı, ülseratif kolit üzere bağırsakta mukozal hasar yaratan onlarca sayıda hastalık ishale sebep olabilir. Akut, dirençli yahut kronik olabilir ve çoğunlukla ishal olan kişi, tıbbi tedaviye muhtaçlık duymadan zaten düzgünleşir.
İSHAL SEBEPLERİ NELERDİR? İSHAL NEDEN OLUR?
*İlk 4 ayda anne sütü ile beslenmeme,
*Biberon ve emziğin mikroplarla çabuk bulaşması,
*Besinlerin uygun biçimde hazırlanmaması ve saklanmaması,
*Uygun olmayan su kullanımı, makûs hijyen bilhassa kanalizasyon sisteminin bulunmaması,
*Kişiye ilişkin risk faktörleri (bağışıklık sisteminin zayıf olması, müzmin hastalık vb.).
İshal (diyare), bilhassa bağırsaklarda olmak üzere sindirim sisteminde su emiliminin azalması ve su salınımının artması nedeniyle ortaya çıkar. Laktoz intoleransı diyare nedenlerine örnek teşkil eder. Laktoz intoleransı, süt şekeri olarak da bilinen laktoza karşı hassas sindirim sistemine sahip şahıslarda şişkinlik, çok gaz ve sulu dışkılama şikayetleri ile seyreden bir rahatsızlıktır. Enfeksiyon hastalıklarına bağlı olarak da ishal ortaya çıkabilir. Virüs ya da bakteriler üzere çeşitli bulaşıcı hastalık etkenleri, bağırsak çeperinde harabiyete neden olarak sindirim sisteminde su emilimini engelleyici özellik gösterebilir. İshal olguları akut, kronik, enfeksiyon hastalığına bağlı ya da enfeksiyonla bağlı olmayan olmak üzere 4 farklı kümede kıymetlendirilir. Akut ishal, sulu dışkılama şikayetinin 2 haftadan daha kısa sürdüğü durumlara denir. Ziyanlı bir mikroorganizmaya ya da virüslere bağlı olarak oluşan enfeksiyöz ishal, akut ishal nedenlerinin başında gelir.
* Birçok farklı faktör ishal gelişiminde rol oynayabilir:
* Barsak enfeksiyonları: Virüsler, bakteriler, parazitler ve öteki mikroplar
* Besin zehirlenmesi
* Diş çıkarma
* Kimi besinlere karşı hassasiyet (intolerans, alerji)
* Gereğinden fazla meyve ve meyve suyu (özellikle elma ve üzüm) tüketimi ve öteki ishal yapan besinler
* Antibiyotik tedavisi
* Üst/alt teneffüs yolu enfeksiyonları
* Doğuştan metabolik hastalıklar
* Çeşitli sindirim sistemi rahatsızlıkları
* Mesane ya da mide operasyonları
Her ne kadar ishal ekseriyetle kendi kendine düzelse bile, ishalin birkaç günden daha uzun sürmesi, dehidrasyon yani susuzluk, şiddetli karın yahut makat ağrısı, kanlı yahut siyah renkli dışkı yahut 39 derecenin üzerinde ateş üzere belirtileri ve semptomları gösteren yetişkin bireylerin doktora görünmeleri gereklidir.
İSHAL BELİRTİLERİ NELERDİR?
* Gevşek ve sulu dışkıdır,
* Karın krampları,
* Karın ağrısı,
* Ateş,
* Dışkıda kan,
* Dışkıda mukus,
* Karın bölgesinde şişkinlik,
* Mide bulantısı ve çok ansızın gelen ivedi tuvalete çıkma hissi de ishal belirtileri ortasındadır.
Enfeksiyon en sık olarak dışkının ağız ve el teması yoluyla geçer. Birebir vakitte uzun mühlet bekletilmiş besinler, uygun halde hazırlanmamış konserveler ve yeterli pişirilmemiş besinler, kaynağı belirli olmayan içme suları da çeşitli mikropları barındırarak ishale neden olur. Besinler nedeniyle ortaya çıkabilecek ishalden korunmak için uygulanabilecek çeşitli uygulamalar mevcuttur:
* Yemek hazırlama süreci içerisinde hijyen kurallarına dikkat edilmesi ve eserlerin düzgünce yıkanması
* Yemeğin pişirilmesi ile servis edilmesi ortasındaki müddetin kısa tutulması
* Öğün sonrasında kalan besinlerin uygun şartlarda buzdolabında saklanması
İSHALE NE ÂLÂ GELİR?
İshal hayat kalitesini epey düşüren ve hayatı kısıtlayan bir sıhhat sorunu olduğu için ishal olan herkesin aklına “İshale ne uygun gelir?” sorusu gelir. Konutta ishal tedavisinde besinler en büyük yardımcı olarak görülmektedir. Bilhassa çözünür posa dediğimiz pektin, guar gum ve musilaj içeren besinler bağırsaktaki fazla suyu çekerek ishali durdurmaya yardımcı olurlar. Bunun yanında probiyotik içeren besinler de bağırsaktaki bakteri istikrarını düzenleyerek ishale yeterli gelir.
İshale güzel gelen yiyecekler:
* Yoğurt; probiyotik tesirlidir.
* Pirinç; su tutucudur ve içeriğindeki glisin sayesinde sodyum kaybını önler.
* Çay, kahve, kakao; su tutucudur lakin fazla tüketimi bağırsak hareketlerini artırır.
* Patates; nişasta içeriği sayesinde su tutucu özellik gösterir.
* Elma; pektin içerir, su tutucudur.
* Muz; çözünür posa içerdiği için su tutucu özellik gösterir.
* Şeftali, nar, koruk suyu, havuç, makarna da önerilir.
* Bulantı varlığında tuzlu kraker üzere besinler bulantıyı azaltmada tesirlidir.
İshalde yenmemesi gereken yiyecekler:
* Yağlar; besinlerin bağırsaktan geçişini hızlandırdığı için kısıtlanır.
* Tam buğdaylı ve kepekli eserler; bağırsak hareketlerini artırır.
* Bulgur; çözünmez posa içeriği sebebiyle bağırsak hareketlerini hızlandırır.
* Şeker alkolleri, laktoz, fruktoz ve fazla ölçüde sükroz ishali artırabileceğinden fazla tüketimi önerilmez.
İSHAL NASIL TEDAVİ EDİLİR?
İshal olayları bir tedaviye muhtaçlık olmadan birkaç gün içinde tabiatıyla geçer. Bu süreç dahilinde bedenin gereğince sıvı alması kıymetlidir. Daha uzun süren hadiselerde ise hekimler çeşitli ilaçlar önerebilir. Bu ilaç tipleri ortasında antibiyotikler, bakteri yahut parazitlerin neden olduğu ishali çeşitlerini tedavi etmeye yardımcı olabilir. Fakat ishale bir virüs neden oluyorsa antibiyotikler yardımcı olmaz.
*Tıp uzmanları ishal esnasında bedenin kaybettiği su ve minerallerin yerine konulmasını tavsiye etmektedir. Bu pak içme suyu, meyve suyu yahut et suyu tüketimini artırmak manasına gelir. Şayet sıvı içmek bireyin midesini rahatsız ediyorsa yahut kusmaya neden olursa, damardan serum aracılığıyla sıvı verilebilir.
*Her ne kadar tüketilen suyun artırılması bedenin kaybettiği sıvıları toplaması için değerli olsa da, olağan kaidelerde pak içme suyu içinde bedenin çalışması için gerekli olan tuzlar ve elektrolitler gereğince bulunmaz. Potasyum için meyve suları içerek yahut sodyum için çeşitli çorba tipleri içerek bedenin kayıplarının yenilemesi, bu sayede elektrolit düzeylerinin korunması sağlanabilir. Fakat elma suyu üzere kimi meyve suları ishali daha da ağır hale getirebilir. Yeniden kafein yahut alkolden kaçınmak gereklidir.
*Eğer ishale bir antibiyotik neden oluyorsa, doktora başvurduktan sonra bu ilacın dozu düşürülebilir yahut öteki bir ilaca geçilebilir. Bu nedenle ishal şikayetiyle baş vurduğunuz tabibe kullandığınız ilaçları söylemeyi unutmayın.
*İshale neden olan ve altta yatan başka tıbbi durumların tedavisinin gerçekleştirilmesi gerekebilir.
*İshal belirtileri kaybolduktan sonra yarı katı ve düşük lifli yiyecekler diyete yavaş bir formda eklenmelidir. Süt eserleri, yağlı yiyecekler, yüksek lifli yiyecekler yahut çok terbiyeli yiyecekler üzere birtakım besinlerden birkaç gün uzak durulmalı, bunlar yerine kraker, kızarmış ekmek, yumurta, pilav ve tavuk üzere besinler tercih edilmelidir.
*Probiyotiklerin tüketilmesi, sindirim sistemine yararlı bakterilerin düzeyini artırarak bağırsak sisteminde sağlıklı bir istikrar kurulmasını sağlamaya yardımcı olabilir, lakin ishal müddetini kısaltmaz.