ANKARA – Emniyet Genel Müdürlüğü’nün genelgesiyle polisleri cep telefonlarıyla kaydeden şahısların engellenmesi ve haklarında isimli süreç yapılmasına karar verildi. Kelam konusu genelgenin gazetecileri kapsamadığını savunan İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, genelgenin anayasaya ters olmadığını öne sürdü ve polislerin özel hayatlarının ihlal edilemeyeceğini söyledi. Soylu’nun kelamlarının tersine 1 Mayıs hareketlerini takip eden çok sayıda gazetecinin telefonlarına el koyuldu ve polislerin “çekemezsiniz genelge var” kelamları kayıtlara geçti.
Kolluğun kamusal bir misyonu icra ettiğini ve kamusal alanda yaptığı aksiyonların kayıt altına alınabileceğini belirten uzmanlara nazaran tüm yurttaşlar rastgele bir hususta haber verme hakkına sahip. Genelgenin kendisini yurttaş gazeteci olarak tanımlayan şahısları engellemeyi amaçladığını belirten uzmanlara nazaran ortada bir cürüm varsa herkes kanıt toplayabilir.
‘GENELGE ANAYASAYA AYKIRI’
Emniyetin yayınladığı genelgenin direkt basın özgürlüğünü ilgilendirdiğini belirten Türkiye Gazeteciler Sendikası (TGS) avukatlarından Dava Şahin’e nazaran kelam konusu genelge anayasaya muhalif. Anayasanın 26’ncı hususunun bu mevzuda yapılacak bir sınırlamanın lakin kanun yoluyla mümkün olduğunu açık bir formda belirttiğini söyleyen Şahin, “Genelge dediğimiz düzenlemeler yönetimin düzenleyici süreçleri temelinde ve yönetimin kendi alanına ait yapabileceği şeyler. anayasaya ve milletlerarası bağlı olduğumuz mukavelelere nazaran genelgeyle özgürlüğün kısıtlanması mümkün değil. Bu baştan anayasaya alışılmamış bir düzenleme. Bu tipten bir sonlandırma gerek yöntem gerekse de temel açısından anayasaya karşıttır. Elbette genelge ile yapılamaz lakin bu kanunla yapılması da mümkün ve kabul edilebilir değildir” dedi.
‘KOLUĞUN YAPTIĞI AKSİYONU ÇEKMEK KADAR DOĞAL BİR ŞEY YOK’
Genelgenin, fiiliyatta uygulanan engellemenin tüzel hale getirilme uğraşı olduğunu belirten Şahin’e nazaran gazeteciler hali hazırda alanda engellemelerle çok sık karşılaşıyor. Gazetecilerin cep telefonuyla çekim yaptığı sırada sık sık müdahaleyle karşılaşabildiğini belirten Şahin, gazetecilerin karşılaştıkları zorlukları şu halde anlattı:
“Gazeteciler birden fazla vakit telefonla çekim yapıyor. Daima bir yaka kartı taşımıyor ki bu mecburilik da değil. Orada vazifenizi icra ederken basın olduğunuzu söylemenize karşın telefonunuza sert bir formda müdahale ediyorlar. Bu genelge bu stil uygulamaları daha da yaygınlaştıracak. ‘Bu mevzuda genelge var’ diyecekler. Bir de hoş bir münasebet bulmuşlar, ‘Özel hayata hürmet hakkı’ ve ‘Kişisel dataların korunması kanunu’ deniyor. Bu kanun ya da haklar basın özgürlüğünün engellenmesi için var olan şeyler değil. Kolluk orada en nihayetinde kamusal bir vazifesi icra ediyor ve kamusal bir alanda bunu yapıyor. Kolluğun yaptığı aksiyonu çekmek kadar doğal bir şey yok. Bu cezasızlığa sürükleyen bir genelge. Siz orada azap yapan bir polis memurunu çekmeyeceksiniz de yalnızca azaba uğrayan kişiyi mi çekeceksiniz? Polisin kask numarasını çekemeyecek misiniz? Bu soruşturma evresinde nasıl incelenecek, azap yapan bireyler nasıl ortaya çıkarılacak? Bunların hepsi sıkıntılı alanlar.”
‘TÜM YURTTAŞLARIN HABER ALMA VE VERME ÖZGÜRLÜĞÜNE MÜDAHALE NİTELİĞİNDE’
Sıradan vatandaşların çekim yapmasının engellenmesinin de anayasaya muhalif olduğunu belirten Şahin, “Normal bir vatandaşın elinden bu özgürlüğü almaları da mümkün değil. Basının her olaya tanıklık etmesi mümkün değil. Yolun ortasında bir azap ya da hukuka muhalif bir hareketle karşılaştığınızda bunu kayıt altına almanız sizin en doğal vatandaşlık haklarınızdan birisi” dedi.
Genelgenin yurttaş gazetecileri de gaye aldığını belirten Şahin, “Vatandaş kimi noktalarda basın misyonu de görüyor. Bu genelge yurttaş gazetecileri direkt etkileyecek. Yurttaş gazeteci olduğunu ispat edebileceği rastgele bir şey de yok. Elinde basın kartı varsa ya da kurumsal kartı varsa onu gösterebilir. Tıpkı vakitte freelance gazetecileri de güç durumda bırakacak bir genelge” sözlerini kullandı ve kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Yurttaş gazeteciliğinden fazla bu genelge tüm yurttaşların haber alma ve verme özgürlüğüne müdahale niteliğinde. Örneğin sokağınızda bir bayana şiddet uygulanıyor ve kolluk müdahale etmiyor. Bunu bir yurttaş olarak kayıt altına almayacak mısınız? Tekrar örneğin İkizdere’de doğanıza topraklarınıza sahip çıkarken size şiddet uygulayan jandarmayı kayıt altına almayacak mısınız? Kayıt altına almazsanız öteki yurttaşların bundan nasıl haberi olacak, bu müdahaleler nasıl soruşturulup cezalandırılacak? İşte aslında yapılmak istenen bu belgelendirilmesin, duyulmasın soruşturulmasın ve cezasız kalsın.”
‘KAMUSAL ALANDA GERÇEKLEŞEN BİR HAREKET NASIL POLİSİN ÖZEL HAYATIYLA İLGİLİ OLABİLİR?’
Genelgenin yayımlanmasının akabinde açığa çıkan örneklere bakıldığında kolluk kuvvetleri ortasında genelgenin çok çabuk içselleştirildiğinin anlaşıldığını belirten Üsküdar Üniversitesi İrtibat Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Süleyman İrvan’a nazaran, yasağın uygulanması çok da mümkün değil. Polisin toplumsal olaylarda tek tek vatandaşların cep telefonlarından imgeleri sildirmesinin mümkün olmadığını belirten İrvan, genelgenin iki şeye dayandırıldığını belirterek şunları söyledi:
“İlk olarak polisin özel ömür hakkına dayandırılıyor ancak kamusal alanda gerçekleşen bir hareket nasıl polisin özel hayatıyla ilgili bir şey olabilir? İkincisi, tahminen de haklılık hissesi bulundurabilecekleri şey polisin işini engelleme üzere sunuyorlar. Süreç manzaraları sildirme yahut engelleme formunda seyrediyor. Açık olarak burada gazetecilerden kelam etmiyor, yurttaşlardan kelam ediyor üzere görünüyor fakat kim gazetecidir değildir devletin bir bakışı var. Devlet şayet basın kartı yoksa o gazeteci değildir diye bakıyor. Bu çok düşünceli. Zira internet medyasının birçok çalışanında basın kartı yok. Bu bilhassa bağımsız, muhalif, alternatif medya dediğimiz yapılarda çalışanların basın kartı olmadığı için büyük ölçüde devlet tarafından gazeteci sayılmıyorlar. Münasebetiyle onlar da birebir kapsamda bedellendiriliyor üzere geldi bana. Bu çok riskli, bu biçimde olmaz.”
‘HERHANGİ BİR BAHİSTE HABER VERME HAKKINA HER YURTTAŞ SAHİP’
Rastgele bir kurumda çalışmamasına karşın kendisini yurttaş gazeteci olarak tanımlayan şahısların manzara alması da kelam konusu genelge kapsamında engellenecek. Yurttaş gazeteciliğe ait 2017 yılında kendi şahsî bloğunda yazı kaleme alan İrvan’a nazaran, “Asıl mesleği gazetecilik olmadığı halde, gelişen olayların şahidi olan ve bir gazeteci üzere olayları kaydedip haberleştiren şahıslara yurttaş gazeteci diyebiliriz.”
Kelam konusu genelgeyle kendisini yurttaş gazeteci olarak tanımlayan şahısların de çekim yapmalarının engelleneceğini belirten İrvan, “tanık gazeteciliği” olarak nitelediği sıradan vatandaşların da çekim yapmalarının önüne geçileceğini belirterek kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Toplumsal olaylarda birtakım bireyler gazeteci üzere hareket edebilir. O onu yurttaş gazeteci yapar. Bir de olaylara şahit olan beşerler var. Onlar da şahit olduklarında çabucak toplumsal medyada paylaşıyorlar. Onlara yurttaş gazeteci demiyorum, şahit haberciliği diyorum. Onlar da çok kıymetli zira biz birçok toplumsal olayı, tabiat olayını bu şahısların paylaştığı imgelerden öğreniyoruz. Bu beşerler şahit olduğu olayları aktarıyorlar. Münasebetiyle bir kamu faydasını yerine getiriyorlar. İlla gazeteci olmaları gerekmiyor. Basın özgürlüğü yalnızca medya kuruluşlarının haber alma ve verme özgürlüğü değildir. Birebir vakitte yurttaşların da haber alma ve verme özgürlüğüdür. Münasebetiyle her yurttaş basın özgürlüğünde tanımlanan o özgürlüğe sahiptir. Münasebetiyle rastgele bir mevzuda haber verme hakkına her yurttaş sahiptir.”
‘İNSANLARIN GÖRDÜĞÜ BİR ŞEYİ ÇEKMESİ KABAHAT OLAMAZ’
Rize İkizdere’deki İşkencedere Vadisi’ne yapılmak istenen taş ocağına karşı köylülerin ve etraf halkının direnişini çarpıcı fotoğraflarla ve görüntülerle kamuoyuna duyuran Eren Dağıstanlı, kendisini direkt gazeteci değil yurttaş habercisi ve aktivist olarak tanımlıyor. Sokağa çıkma yasağı nedeniyle İkizdere’deki hareketleri takip edemediğini, genelgenin yürürlüğe girmesinin akabinde İkizdere’den yapılan fotoğraf paylaşımlarının da azaldığını belirten Dağistanlı, şunları söyledi:
“Bu genelge alanda yurttaş habercilik yapmaya çalışan, insanlara bilgi ulaştırmaya çalışanlara olumsuz yansıyacak. Ortada bir cürüm var, kanıt toplamak anayasal hak. Bu polis şiddeti olabilir jandarmanın şiddeti ya da bir kepçenin çalışması olabilir. Bunla ilgili kanıt toplamak genelgeyle nasıl yasaklanabilir? Ayrıyeten genelgelerle değil biz maddelerle yönetildiğimizi düşünüyorduk. Kendi maddelerine uymayan bir sistemle karşı karşıya geldik. Bundan sonrasında da bu genelgenin gereğini çok da beşerler yerine getiremeyecek. İnsanların gördüğü bir şeyi çekmesi hata olamaz ve genelgeyle de yasaklanamaz. Biz de bir halde bunu yapmaya devam edeceğiz.”
‘ÇEKİM YAPANI ENGELLEYENİ DE ÇEKECEĞİZ’
Genelgenin akabinde manzara çekmesi gereken şahısların tekrar kendileri olacağını, rastgele bir toplumsal olay sırasında polisin manzara çekmeyi engellemesini de çekeceklerini belirten Dağistanlı kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Biz bir çekim yapacağız polis gelecek çekmeyin diyecek. Burada tekrar bir kabahat ögesi açığa çıkacak. Asıl tekrar orada bir haber var. Bizim çekim yapmamızı engelleyecek şey de kabahat ve haber. Bunun delilini da çekmek zorundayız. Rastgele birine çekim yaptığında müdahale edildiğinde onu da çekeceğiz. Durum ikiye katlandı. Mevcut bir şey vardı onu çekerken artık tıpkı anda iki şey çekmek zorunda kalacağız. Çekim yapanı engelleyeni de çekeceğiz.”
‘SEN GEL BAKALIM BASIN KARTIN VAR MI?’
Emniyet Genel Müdürlüğü’nün genelgesinin akabinde İstanbul’da 1 Mayıs hareketlerini takip eden, basın kartına da sahip olan gazeteci Fatoş Erdoğan ise genelgenin akabinde gazetecilerin yaşadığı meseleleri anlattı. Alanda gazetecilerin polisler tarafından engellenme teşebbüslerinin geçmişten bu yana devam ettiğini belirten Erdoğan, İstanbul’da takip ettiği 1 Mayıs hareketleri sırasında polisin tavrını şu sözlerle anlattı:
“1 Mayıs aksiyonlarını izlemeye Mecidiyeköy’de başladım. Oradayken çekim yapmaya başladık. Manzara vermek istemiyorlardı. Genelgenin yanlışsız olmadığının şuurundaydılar ve imaj vermemeye çalıştılar. O sırada insanları yere düşürdüler ve biz çekmeye başladık. Çok imaj verince amirlerine “Amirim çekiyorlar, çekiyorlar” dediler. Bunun akabinde kalkanlarla önümüze geçerek bizleri itmeye başladılar. Mecidiyeköy’de bir bayan çekim yapıyordu. Bayan çekim yaparken ‘Sen gel bakalım senin basın kartın var mı? Alın bunu’ dediler. O sırada milletvekilleri vardı ve vatandaşın çekebileceğini söyledi. “
‘İŞKENCE YAPILIRKEN GAZETECİYİ ENGELLEYEBİLECEK PROSEDÜRLER GELİŞTİRİYORLAR’
Basın kartı olmasına karşın cep telefonlarıyla çekim yapan basın çalışanlarına yönelik polisin olumsuz tavrı olduğunu söyleyen Erdoğan, “Kamerayla çeken ile cep telefonuyla çeken ayrımı çok fazla yapılıyor” sözlerini kullandı ve kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Basın kartı olmasına karşın telefonuyla çekim yapanlara daha fazla saldırıyorlar. Genelgede de bilhassa belirttikleri üzere cep telefonu ibaresi bundan kaynaklanıyor. Kameraya, fotoğraf makinesi olana gitmezlerken cep telefonu olana daha fazla saldırıyorlar. 1 Mayıs hareketlerini izlerken bizleri itme, manzara almamızı engelleme halinde davrandılar. Yeniden aldık. Örneğin bir polis yaka kartımı tuttu ve ‘Bir dakika kartına bakıyorum bu gerçek mu değil mi’ diye sordu. Ben o sırada çekim yapmaya devam ediyorum. Daima bu türlü bir ispat süreci var. Bazen basın kartımızı alıyorlar ve düzmece olduğunu argüman ediyorlar. Nüfus cüzdanını istiyorlar. O anda orada azap yapılırken gazeteciyi engelleyebilecek sistemler geliştiriyorlar. Bunu kalkanlarla, iteklemelerle, basın kartına bakacağım diyerek yapıyorlar. Bu usul birçok engelleme yapılıyor. “
