Evrim KÜÇÜK
Özellikleri ve geniş kullanım alanı nedeniyle stratejik hammaddeler ortasında yer alan grafit piyasasında elektrikli araç (EV) dalından gördüğü talep nedeniyle değerli bir hareketlilik yaşanmaya başladı. EV’lerin lityum iyon bataryalarında kullanılması nedeniyle talebin süratle büyüdüğü doğal grafit pazarında 2023- 24 yıllarında arz açığı oluşacağı uyarısı yapılıyor. Dünyanın en büyük grafit rezervine sahip olduğu bilenen Türkiye ise üretim yarışında çok geride kalıyor.
Batarya anot hammaddesi grafit pazarı, artan elektrikli araç talebi nedeniyle 10 yılın ortalarında açık vermeye hazırlanıyor ve bir dizi şirket, tedarik zincirini çeşitlendirmek emeliyle klasik tedarikçi Çin’in dışında grafit madenleri ve sürece tesisleri kurmak istiyor.
2023-24’te piyasada açık bekleniyor
EIT InnoEnergy ve Avrupa Batarya Birliği Siyaseti Müdürü Ilka von Dalwigk, S&P Global’e verdiği demeçte, grafite yönelik global talep artışının arzı geride bırakmaya başlamasıyla, 2023-24’te doğal grafitin yapısal bir açık vermesinin beklendiğini söyledi. UBS de 2030 yılında 3.7 milyon ton doğal grafit açığı iddiasında bulundu. MESKEN grafit anotları sentetik yahut doğal olabilse de, 2030 yılına kadar doğal grafit anotların talebin neredeyse yarısını temsil etmesi bekleniyor.
Piyasada arzın talebin gerisinde kalacağı tasası fiyatlara yansıyor. Lityum karbonat ve lityum hidroksit fiyatları 2022 başından 6 Mayıs’a kadar olan periyotta sırasıyla yüzde 122 ve yüzde 152 artarak 75.000 dolar/ton CIF Kuzey Asya ve 80.000 dolar/ton CIF Kuzey Asya düzeylerine yükseldi.
Türkiye rezervde, Çin üretimde önder
2021’de, dünya çapındaki toplam grafit üretim hacmi tahminen bir milyon metrik tondu. Şu an dalda en büyük üretici Çin. US Geological Survey’e nazaran, Çin 2021’de üretimini bir evvelki yılki 762 bin tondan 820.000 tona yükselterek global üretimin yaklaşık yüzde 79’unu gerçekleştirdi. Çin ikinci büyük üretici Brezilya’ya nazaran açık orta önde gidiyor. Brezilya’nın yıllık üretimi 68.000 ton civarındayken, bu ülkeyi 30.000 ton ile Mozambik, 27.000 tona ile Rusya ve 22.000 ton ile Madagaskar izliyor. Rezerv sıralamasının başında ise 90 milyon ton ile Türkiye yer alıyor. Kanada hükümetinin bilgilerine nazaran Türkiye global rezervin yüzde 27.8’ine sahip. Lakin Türkiye’nin yıllık üretimi Statista’ya nazaran 2.700 ton civarında. Yani Türkiye’de, rezerv açısından geride bıraktığı Çin’in yaklaşık 300’de 1’e kadar üretim yapılıyor.
Türkiye, tedarikte öne çıkıyor
Dünyada grafit talebinin sıçrama yaptığı bir periyotta Türkiye’nin arzın karşılanmasında değerli rol oynayabileceği ve piyasadaki boşluğu doldurabileceği öngörülüyor.
Daha evvel Avrupa Jeoloji Federasyonu tarafından yayınlanan bir makalede, grafit üretim potansiyeline sahip olan ülkelere işaret edilmiş, bu çerçevede Türkiye’nin lojistik olarak Avrupa’ya yakınlığına dikkat çekilmişti.
Afrika’daki grafit madenlerinde patlama bekleniyor!
Artan talebi karşılamaya çalışmak için gelecekte grafit madenciliğinin İskandinavya, Amerika’ya ve Afrika’ya odaklanacağı belirtiliyor. İngiltere merkezle Kritik Mineraller Derneği kurucusu Jeff Townsend, grafit projeleri geliştiren çok sayıda şirket olsa da talebin çok büyük olduğunu belirtiyor ve çıkarılacak grafitin gelecekteki sanayi için yararlı bir kalitede olup olmamasının da kıymetli olduğunu tabir ediyor. Çin dışında daha fazla grafit sürece tesisine de gereksinim olduğunu da dikkat çekiyor. Şu anda başta Afrika olmak üzere İskandinavya, Kuzey Amerika ve Avustralya’da yeni projeler başlatıyor. Bilhassa Afrika’da büyük bir üretim patlaması bekleniyor. Tanzanya, Mozambik, Zimbabve ve Namibya’da hem mevcut üretimin artması hem de yeni kapasitelerin devreye girmesi için yeni projeler yürütülüyor.
Birçok kullanım alanı bulunuyor
Doğal grafit tek başına yahut başka birtakım materyallerle karıştırılıp, şekillendirilerek, sayılamayacak kadar çok geniş alanlarda kullanılıyor. Yağ katkı unsuru olarak, elektrik sanayiinde, dökümcülükte, boyacılıkta, elektronik materyal imalinde, izole tesislerinde, motorlarda, kurşun kalem imalinde ve daha birçok alanda grafitten yararlanılıyor. Yıllar uzunluğu en kıymetli kullanım alanı, çelik sanayii ve elektrometalurji sanayi olan grafit son yıllarda ise MESKEN dalından gelen talep nedeniyle önemli bir arz kriziyle karşıya. Grafit lityum pillerde yüklü olarak anot olarak, bunun dışında farklı kısımlarda iletkenliği artırmak için iletken katkı unsuru olarak kullanılırken, son devirde katotta da kullanılmaya başlandı.