Belgesel sinema direktörü Elif Ergezen Galatasaray Üniversitesi İrtibat Fakültesi’nden mezun olduktan sonra Sorbonne’da sinema yüksek Escort bayan lisansı yaptı Direktörlüğünün yanı sıra vakit zaman kurgu da yapan Ergezen in yönettiği sinemalar ortasında Laz şair Hasan Helimişi nin hayat hikayesini anlatan Şairin Ölümü 2009 maden çalışanlarının jenerasyonlar uzunluğu Bayan escort değişmeyen çalışma şartlarına dikkat çekmek istediği Mükellef 2010 ve 10 Ekim Ankara Katliamı nda hayatını kaybeden Elif Kanlıoğlu na dair Elif 2017 isimli belgeseller yer alıyor
Ayrıyeten belgesel sinema direktörlüğü Escort ve kurgusu yanında yıllardır çeşitli şenliklerde çalışan Ergezen Film yapmak kadar önemsediğim bir şey de çocuklarla sinema ve ideoloji atölyeleri yapmak diyor Hangi İnsan Hakları Sinema Şenliği bünyesindeki çocuk atölyelerinin yürütücülerinden olan ve ‘Evro’ isimli bir çocuk kitabı kaleme alan Ergezen ile bir ortaya geldik ve belgesel sinema anlayışını konuştuk
Kavramsal olarak bakıldığında belgesel sinema başka sanat kısımlarına göre gerçeğe sadık kalmasıyla öne çıkıyor Zihninizde belirlemeye başlayan bir fikir belgesele varmadan evvel tıpkı bir ağacın kolları üzere kurmacaya hayali olana uzanıyordur kesinlikle Bu durum bir sanatçıyı kısıtlamaz mı
Bende de üretim süreci tanım ettiğiniz üzere fikir filizlendiğinde hayali olana hakikat meylediyor elbet Bu türlü bir tasarım olmaksızın çekimlere başlamam mümkün değil Neredeyse senaryo yazarak gidiyorum çekimlere Ancak bunu yapabilmek için de çok uzun bir çalışma araştırma süreci gerekiyor Konuşacağım insanları çok uygun tanımalıyım ki öngöremediğim şeyler en aza insin Mevzuya büsbütün hakim olmaya direktör bakışını net bir biçimde ortaya koymaya ve hikayeyi bir formda kendim ile ilişkilendirmeye muhtaçlık duyuyorum Bu bağı kurmadan içten bir anlatım kurmanın sıkıntı olacağı fikrindeyim Esasen anlattığım tüm hikayelerde bir biçimde o hikayenin içinde olduğumu hissederim Kamera önünde konuşan ben olmasam da kendi kederimi anlatırım yani Aslında belgesel sinemacılar sıkıntılı insanlardır özünde Yunus Emre failatün failatün failün kalıbı için dert gerekli kaygı gerekli keder gerek demiş
Gerçek zorlayıcı evet lakin kısıtlayıcı bir öge değil bana kalırsa Bu zorlanma ister istemez belgesel direktörünü daha yaratıcı olmaya iten bir zorlanma Gerçeğe sadakatse biçimden daha derin bir yerlere dokunuyor bana kalırsa Lakin evet oyuncumuz yok kıssalar gerçek Ve biz onu başımıza nazaran tekrar üretemeyiz Ancak onu sinema sanatı yoluyla nasıl anlatacağımız konusunda özgürüz Kendi gerçekliğimiz var zira Belgesel sinema bir yorumdur bana kalırsa Direktörün gerçeğe dair yorumu Sadakat içten bağlılığı söz eden bir söz Gerçek belgesel sinemada direktörün yorumu ise sadakat de içtenliği olabilir Bu içtenlik de sanıyorum işte anlattığı mevzuyu nitekim keder edinmesi ile ilgilidir fikrimce Direktör bakışımızla gördüğümüz ve anlatmayı istediğimiz bir şey var o gerçeğin gerisinde Yani amaç yalnızca gerçeği göstermek iletmek değil bu daha çok gazetecilik mesleğini tanımlıyor olabilir Belgesel sinemanın gerçek ile olan güçlü bağı nedeniyle sanıyorum ki pek çok insan için bir gazetecinin TV röportajı ile bir sinemacının belgesel sineması ortasında ayrım yapabilmek çok zordur Meğer görüntü röportajların kesin bir kalıbı vardır ve özgünlüğe pek yer bırakmaz Dünyanın neresinde olursak olalım çoğunlukla birebir formatta hazırlanır bu içerikler Hususlarıyla ayrılan bu tıp standart üretimlerin sinema alanı içinde olduğunu tez etmek o nedenle pek hakikat olmaz
‘BELGESEL SİNEMA KASTİ OLARAK SONLU GÖSTERİM ALANLARINDA TUTULMAK İSTENİYOR’
Türkiye de belgesel sinema pek önemsenmez Şenliklerde geri planda kalır TV satışı yapılmaz kaynak yaratmada problem yaşanır Kendinizi üvey evlat üzere hissediyor musunuz
Bugün televizyonlar bir belgesel yayınlıyorsa bu çoklukla iç üretimdir Bağımsız belgeselcilere bu mecrada yer yok denecek kadar az Seyircisi bol tanınan şenliklere gelince Onlar da belgesel sinemalara hiçbir vakit kurmaca sinemalara gösterdikleri ihtimamla yaklaşmadı Hatta ellerinde olsa sabıkalı olan belgesellerden temelli kurtulacaklar Antalya Sinema Şenliği’nin bir belgesel sineması sansürlemesinden sonra programdaki öbür belgeselcilerin çekilmesi ile başlayan sinemacıların ortak reaksiyonuna cevaben sonraki yıllar belgesel programını büsbütün kaldırma kararı alması buna âlâ bir örnektir Biz o nedenle sinemalarımızı gösterecek şenlikleri de el birliğiyle yaşatmaya çalışıyoruz işte Zira bunun da bir gayret alanı olduğunun çok farkındayız O nedenle ben belgesel sinemanın ötekiliğini üveyliği ile tanımlamıyorum Üvey evlat değiliz hayır kan bağını yücelttiği ve evlat yakıştırmasının doğalında akla getirdiği hiyerarşiden dolayı tercih etmem bu türlü demeyi Ancak hasım olarak görülüyoruz demek pekala mümkün Belgesel sinema kasti olarak hudutlu gösterim alanlarında tutulmak ekonomik zorluklarla dizginlenmek isteniyor Filmleriniz sansürlenir gösterim imkanı bulamaz ve tutuklanabilirsiniz de Hatta yapılmamış sinemadan ötürü yargılanabilirsiniz bile Bayağı bayağı önemseniyoruz yani
‘BELGESELİN AĞIR BİR ETİK YÜKÜ VAR’
Bir estetik tercih olarak belgesel için sinemanın özü kaynağı diyebiliriz Çünkü çekilen birinci sinemalar belgeseldi Tarihî bağlam içinde belgeselin bugüne ulaşma serüvenini geçirdiği değişimleri nasıl yorumluyorsunuz Kendinizi bu gelenek içinde nerede görüyorsunuz
Belgesel sinemayı tercih etmem özel olarak onun değiştirici sarsıcı sanat istikametini görmüş olmamla ilgilidir Gerçeklerle yüzleşmem sorgulamalarım gerçek öğrenciliğim belgesellerle başladı Üniversiteye birinci girdiğim sene daha son sınıfların aldığı belgesel sinema derslerine katılmaya başladım Oradan Belgesel Sinemacılar Birliği’ne girdim ve her salı buluşup bir sinema izleyip sohbet etmeye başladık Salı buluşmaları ile yalnızca çok sinema seyretmedim tıpkı vakitte bu ülkede belgesel yapan bir sürü direktörle bir arada sinema izleme ve tartışma bahtını da buldum Sonra doğal çok denedim çok yanıldım sonunda insanı hayrete düşüren bitmeyen bir seyahat olduğunu gördüm sinemanın
Genel olarak sinemayı bir bütün olarak anıyorum Sinemanın başlangıcından bugüne kurmaca belgesel ayrımına bakmadan Lakin özel olarak belgesel alanında ürettikçe bu alanın çok daha fazla yaratıcı olmayı gerektiren bir alan olduğu konusundaki kanaatim güçleniyor Artık belgeseller de estetik ve sinematografileri ile dünya şenliklerinde kurmaca sinemalarla yarışabiliyor Yeni anlatım biçimleriyle karşılaşıyoruz ve kurmaca mı belgesel mi ayrımında zorlandığımız sinemalar çıkıyor karşımıza Ve bunların hepsini heyecanla takip ediyorum Lakin ben belgeselin kurmaca ile hududunu çok daha net çizmeyi her vakit tercih edeceğim sanıyorum Kurmacada olmadığı kadar ağır bir etik yükü var belgeselin ve bu hudut belirsizleştikçe bu yükün hafiflediği yanılsamasının doğmasından dert duyarım
Ayrıyeten kolektif üretime en yatkın sinema belgesel sinemadır diye düşünüyorum Birbirimizin sinemalarına yardım ediyor gerçek bir dayanışma gösteriyoruz Bu da belgesel alanında üretmeyi sevmemin en önemli nedenlerinden biridir
Bilhassa toplumsal medyada hazır bilgi veren birtakım Youtube içerikleri belgesel olarak tanımlana geliyor Bu noktadan yola çıkarak iki başka soru soracağız Birincisi belgesel bilgi taşıma aracı mıdır İkincisi bu içerikleri estetik olarak nasıl değerlendiriyorsunuz
Birinci soruya yanıtım Belgesel bilgi evrak taşıyabilir natürel ki Ama yalnızca bir duyguyu da paylaşabilir bilgilendirmez ancak sezdirebilir de Her ne olursa olsun temelde bir sinema olarak ele alınması gerekir diye düşünüyorum
İkinci soruyu vakit zaman anonim ya da kendi imzamla görüntüler da yapan biri olarak kendimden yola çıkarak cevaplayacağım zira bu alandaki üretimleri kim nasıl tanımlamak isterse o denli tanımlasın fikrindeyim İnternet bize söz çeşitliliği ve imkanı tanıyor bunu değerli buluyorum Tabiatı gereği kategorize edilemez bence Tanımlamanın suratını aşan bir süratle gelişiyor çoğalıyor Ben sanatsal korkuları görüntü hazırlarken de gözetmeye ve belirli bir estetik kurmaya ehemmiyet veriyorum yeniden de yaptığım görüntüleri belgesel diye tanımlamıyorum Daha çok nasıl tanımlayacağımı bilmediğim için Ancak benden bağımsız olarak belgesel diye isimlendirildikleri oluyor Bir ele avuca gelmezlik hali var nitekim de bu mecrada O denli çeşitli yaratıcı üretimlerle karşılaşabiliyor ki insan bırak dağınık kalsın diyesi geliyor Bir tanımlama bulamayıncaysa akla birinci gelenin en yakın üzere gözüken belgesel olması çok doğal
Belgesel sinema gerçekle olan direkt bağından ötürü sık sık egemenlerin hışmına uğruyor İdeolojik bağlamda bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz
Belgesel gerçekle alakasından dolayı bizim üzere gerçeğin etrafında dolanmayı seven devletlerde muhalif bir alan olarak köklenir daha fazla Bu türlü bir gelenekle beslenir O nedenle belgesel daha çok politiktir Yıllar evvel gördüğüm bir karikatürü hala hatırlar ve gülerim Bir kuzu bir koça soruyor Baba neden hiç koyun belgeselleri çekilmiyor Baba cevaplıyor Politik Aslında her şey politik bir bakışla yorumlanabilir Şayet politik içeriklerde sinemalar yapıyorsanız Bir an evvel yapılması gereken filmler listesi de uzamaya başlar elinizde Aceleniz vardır güya daima Tahminen bu nedenle röportajın alanına kaymamız çok sıklıkla gerçekleşir Halbuki manipülasyonu çok âlâ beceren iktidarın şenlikli bir cinnet halinde durmaksızın bağıran bağlantı aygıtları karşısında fakat vakur nezaketli ve yaşama sevincini dışlamayan bir ciddiyete sahip içten bir lisan durabilir Sakin sakin ve bıkmadan usanmadan ‘işte gerçek’ diyen bir serinkanlı ses ikna etmek için bağırmayan Sanatın sesi bu türlü bir şeymiş üzere gelir bana O nedenle belgesel sinema yaparken evvel içimdeki bu laf yetiştirme telaşını yatıştırmaya çalışıyorum Ki bu ülkede bu biraz sıkıntı oluyor
Son günlerde filmler diziler yayımlayan çeşitli internet mecralarının daha faal kullanılıyor olması hasebiyle birkaç sermayedarın piyasaya gireceği konuşuluyor Bu durum yalnızca dizi dalı için değil sinema bölümü için de heyecan yarattı Pekala belgesel sinemacılar bunun neresinde İnternet mecralarından takviye alarak iş üretebilmek geçmişteki üretim şartlarına göre sizi özgürleştirir mi Ne düşüyorsunuz
Bir insan neden belgeselci olur Herhalde bu soruya verilebilecek en son yanıt para kazanmak için olabilir Bağımsız belgeselcilerin bu yeni mecraların neresinde olacağı biraz da bu mecraların ne kadar özgür olacağı ile ilgili bir soru bana kalırsa
Hazırladığınız yeni bir proje var mı Günleriniz nasıl geçiyor
Yıllar evvel yaptığım bir belgesele geri döndüm Çekimleri pandemi ilanının çabucak öncesinde bitmişti neyse ki şu anda kurgu basamağında Bir yandan da çocuk atölyelerine ve bu alandaki talebeliğe devam
