Gerek konutlarda gerek ofislerde hayat artık elektrik tüketen aletler olmadan imkansız. Telefon, televizyon, konut gereçleri, binalardaki asansörler, yazıcılar… Rastgele bir yerde etrafınıza göz gezdirin. İçine doğduğumuz hayatta, çalışması için elektrik gerektiren ne kadar çok eşya kullandığınızı görünce tahminen tüyleriniz biraz ürperebilir. Elbette birçok bugünkü hayatta vazgeçilemez olsa da kullanım ölçüsü, kullananların alışkanlıklarına nazaran değişkenlik gösterir. Bu yazıda elektrikle çalışan araçların kapsamını biraz daraltıp çevrimiçi hayata ve bu hayata bağlanmamızı sağlayan aygıtlar mercek altında olacak.
Sabah telefonun alarmıyla uyanıp gece yatarken tekrar alarm kurana kadar elimizden düşmeyen telefonlar, gün içinde gözümüzü ayır(a)madığımız bilgisayar yahut televizyon ekranları… Artık internete bağlanamayan elektronik aygıtlar antika haline gelmişken günlük internet tüketimi ve bu tüketimi yürüttüğümüz araçlar vasıtasıyla tahminen ne kadar karbon salınımın yaptığımızı da düşünmek gerek.
Baştan söylemem lazım ki her dijital hareketin ne kadar karbon salınımına yol açtığı şimdi net bir halde hesaplanamıyor. Yeniden de kimi yaklaşımlar ve varsayımlar yoluyla durumun ciddiyetini görebiliyoruz. 2019’da yapılan bir araştırmaya nazaran global karbon salınımının yüzde 2.3-3.7 civarındaki ölçüsü dijital tüketimden kaynaklanıyor ki bu oran havacılık dalının yarattığı karbon emisyonuyla neredeyse tıpkı oranı temsil ediyor. Covid-19 öncesi dünyada bile yaklaşık 4 milyar insanın internete eriştiğini ve bu ölçüde karbon salınımını yaptığını düşündüğümüzde önümüzdeki yıllarda dijital karbon ayak izinin varsayımların çok üstünde olacağını da söylemek mümkün.
GÜÇ TASARRUFLU ALETLER KULLANMAK DİJİTAL KARBON AYAK İZİNİ AZALTMAZ MI?
Tam da bu noktada şunu da açıklamak gerek. Örneğin gelişen teknolojiyle birlikte yeni üretilen aygıtlar alternatif güç kaynaklarıyla beslenebiliyor yahut evvelki modellere nazaran güç tasarrufu sağlıyor diye düşünebiliriz. Elbette bu yanlışsız. Pekala daha az güç tasarruf eden aygıtı satın alırken hâlâ çalışır yahut modülleri kullanılabilir cihazlarımızı ne yapıyoruz? Daha evvelki bir yazım bu hususta fikir verebilir.
Başka bir örnek de fizikî emtialardan dijitale geçişle ilgili olsun. Örneğin 10-15 yıl evvel her bir sinema için bir DVD satın almak gerekirdi. Yani bir sineması izlemek isteyen binlerce insan sinemanın birer kopyasını binlerce plastik türeviyle kaplı bir obje olarak satın alır ve en fazla birkaç kere kullandıktan sonra ya saklar ya da çöpe yüzeysel atardı. Bulut bilişim sayesinde yaygınlaşan yayın platformları üzerinden görece daha az karbon salınımıyla sinema izliyoruz diye aklınızdan geçebilir. Bu önerme, şayet sizin DVD alarak izlediğiniz içerik ile şu an elinizin altında olan servislerde tükettiğiniz içerik sayısına eşit olsa bir noktada daha ince bir hesaba girebilirdim lakin o denli olmadığını hepimiz biliyoruz. Teknolojik olarak daha ulaşılabilir olan her alanda olduğu üzere, etrafa daha az ziyanlı olduğunu varsaydığımız her şeyi -veya ziyanı direkt görmediğimiz her şeyi- eskisinden fazla tüketiyoruz. Bu sebeple bu noktadaki teknolojik gelişimin aslında artan tüketim itibariyle karbon salınımına konusunda negatif bir tesir yarattığını söyleyebilirim.
Bu noktadaki bir başka mevzu da ucuzlayan, yaygınlaşan ve internete bağlı aygıtların meskenlerdeki sayısı artarken güç tasarrufu sağlayan son model aygıtlara da sahip olsak, bu gücün üretildiği kaynak yenilenebilir olmadığı sürece aslında sandığımız kadar da etrafa az ziyan veriyoruz üzere düşünemeyiz. Bu da dünyanın farklı coğrafyalarında insanların dijital karbon ayak izinin değiştiğini gösterir. Kanada’da ülke çapında yenilenebilir güç kaynaklarından üretilen elektrikle Türkiye’de doğalgazdan üretilen elektrik gücünün karbon ayak müsaade birebir olmaz. Kaldı ki yalnızca elektrik tüketiminden bahsediyoruz. Bu işin bir öbür ayağı, dijital tüketim ölçüsü ve aygıt yenileme süreleridir.
HİZMET ALMAMIZI SAĞLAYAN DEV SUNUCULARIN YARATTIĞI KARBON MALİYETİNE ORTAĞIZ
İşin bir öbür boyutu da her an bağlı olduğumuz interneti sağlayan şirketlerin teknoloji ve güç maliyeti ile bir tıkla aklımıza gelen gerekli gereksiz her şeyi arattığımız arama motorlarının, rastgele bir web sitesinin, Netflix gibisi platformların karbon salınım maliyetlerine de ortağız. Konutta bir ses olsun diye açık bırakılan televizyonun yahut art planda oynayan bir görüntünün bize rasyonel manada yararı sıfıra yakınken sera gazı salınımına katkısı kıymet biçilemez. Hele ki bu cins örneklerin yaygın birer kullanım davranışı olduğunu düşünürsek.
Tek başımıza yaptığınız bir dijital hareket gramlık karbon salınımı yaratırken bizim üzere 4 milyar insanın daha birebir gün yalnızca tıpkı hareketi bir sefer yaptığını düşünürsek, nasıl bir hacmin ortaya çıkacağını hayal edebiliriz.
Artan kullanıcı taleplerine en süratli formda karşılık verebilmek için kurulan dev sunucu çiftliklerine yapılan teknolojik aygıt yatırımı, onların her daim tıpkı performansı verebilmesi için harcanan güç ve alışılmış ki soğutulmaları üzere yeniden güç gerektiren alt başlıklar sizin yalnızca Google’da “X ünlü kaç yaşında?” üzere bir aramanızın karbon maliyetini ortaya koyar.
Büyük hizmet sağlayıcı Amazon, Google, Microsoft üzere şirketleri 2030 ve 2040’larda sıfır karbon salınımı siyasetleri hem yenilenebilir güçlerle etrafa verdikleri ziyanı azaltmak hem de şirket kârlarını üst taşımak için inşa edildi.
PEKALA NE YAPMALI? BIRAKALIM MI TÜM DİJİTAL HAYATRI BİR KENARA?
Elbette hayır fakat istek ve muhtaçlık ayrımını biraz daha fazla yapabilmek muhakkak her manada fark yaratır. Hayatın tıpkı öbür alanlarındaki tüketimin tabiata büyük bir ziyan maliyeti yazdığını bildiğimiz üzere internet vesilesiyle kullanabildiğimiz bütün aygıtları ve kullanım alışkanlıklarımızı gözden geçirmenin kimseye ziyanı olmaz. Örneğin, telefonunuzdaki uygulamaları siyah art planla kullanmak yahut mümkün olduğunca güç tasarruf moduyla kullanmak, gerekmedikçe pilin süratli tükenmesine sebep olan GPS üzere özellikleri kapalı tutmak dahi küçük görünen lakin güç tüketimi itibariyle sahiden de fark yaratabilecek bir adım olabilir. Her şey küçük adımlarla başlar.
Günlük hayatta kullanabileceğiniz ve benim de şahsî olarak uygulamaya çalıştığım kimi teklifleri aşağıya bırakıyorum. Hepsini olmasa da bir kısmını kullanmanız dileğiyle.
–İşinize yaramayacak e-postaları günlük yahut haftalık olarak cihazlarınızdan temizleyin.
–Okumadığınız alışveriş yahut haber bültenlerini, aktiflik kovalayıcı periyodik e-posta üyelikleriniz iptal edin.
–Şarjlı aygıtların bir dolumla çalışacağı süreyi artırmak için kullanmadığınız uygulamaları silin, pil ömrünü kısaltan ekran parlaklığı yahut GPS gibisi özellikleri basitçe kendinize nazaran optimize edin.
–Görüntü içerik izleme sürenizi kısaltmayı deneyin. Hakikaten de bu ölçüde içerik tüketmek sizin için vazgeçilmez mi, bir düşünün.
–Aygıtlarınızı mümkün epey uzun soluklu kullanın. Daha yenisi, hoşu, şekillisi, ışıklısı, fazla kameralısı çıktı diye yenisini satın almayın.
–Aygıtlarınız sizin elinizde kullanım mühletini doldurduysa etrafa en az ziyanı bırakmak ismine bu aygıtların ayrıştırılabilir birer atık olduğunu unutmayın ve uygun bir toplama kutusuna bırakın.
Bu yazıyı yazan ben ve okuyan siz, dijital karbon ayak izimize birkaç gram daha ekledik lakin merak etmeyin; şayet dijital alışkanlıklarımızda ufacık bir değişiklik yaparsak çok daha fazla sera gazı salınımının önüne geçmiş olacağız.
