Gül Er
Hikayeleri ile tanıdığımız Derya Erkenci, uzunca bir ortanın akabinde birinci romanı ‘İmkânsız Bir Liste’ ile okurlarının karşısına çıkıyor. Doğan Kitap tarafından yayımlanan roman, aşkın, ayrılığın, listelerin, anımsamanın ve dirilişin sürprizli kıssasına davet ediyor bizleri. 12 Eylül sonrası süregelen 40 yıllık bir devirde, yerlerin, karakterlerin ruh hallerinin ortasında dolaştırırken sürükleyici ve içten bir üslupla kendine bağlıyor. Derya Erkenci okurlara, gizemli bir listenin rehberliğinde eski sevgilinin peşine düşülen, art planında İstanbul’u izlediğimiz, sırlar ve dehlizlerle dolu bir aile trajedisi sunuyor. Kitabın kahramanı Mert Zamangil’in arınma seyahatine eşlik eden yabancılaşma hissini anlatırken gündelik koşuşturmaların beşere uygun gelen bildik dokusunu da ustalıkla işliyor.
Derya Erkenci ile ‘İmkânsız Bir Liste’yi konuştuk.
Derya Erkenci Sizi evvelden yayımlanan hikayelerinizden biliyorduk, lakin ‘İmkânsız Bir Liste’ bir birinci roman. Öncelikle bu nasıl hissettiriyor?
Her şeyden evvel romanı tasarlamak, yazmak ve bitirmek derin bir rahatlık ve memnunluk duygusu verdi. Fikirsel olarak 15, yazma süreci olarak da 4 yıllık bir periyodun sonuydu bu. İstediğimi yapabilmiş, müellif olarak tatmin olmuştum. Sanırım bütün romancıların isteği da budur; yazdığından mutlu olmak. Yalnızca muharririn kendi içinde yaşadığı, diğer kimseyi ilgilendirmeyen bilinmeyen bir doygunluktan bahsediyorum. Yalnız, bu ruh hali uzun sürmüyor doğal. Memnunluk hissi çok kısa bir müddet sonra yerini kitabı okurla buluşturma sürecinin tasalarına bırakıyor. Sanki kimler okuyacak? Dostlar okuyacak mı? Sevecekler mi? Onaylanma, beğenilme istekleri da müellifi heyecanlandıran, geliştiren hisler. Esasen sonra çabucak, yazacağın yeni roman üzerine düşünmeye başlıyorsun.
‘ÖNCEDEN YAZDIĞINIZ HER ŞEY BİR SONRAKİ İÇİN DENEYİMDİR’
Yazarlığa dair merak edilen ve çokça yorumlanan durumlardan birisi hikâyecilikten romancılığa geçiş. Gerçekten bu türlü bir geçiş var mı, bir müellifin büyüyüp gelişmesi mi bu sıçrama yoksa bu ikisi çok öteki şeyler mi?
Nasıl kısa sinema çekmek uzun metraj çekmek için bir evre değilse, hikaye yazmak da romancılığa geçiş için bir basamak değil. Yalnızca bir cinste yazan ya da her iki tıpta de eser veren bir sürü muharrir var. Bu, müellifin tercihleriyle, bazen de metnin sizi nereye götürdüğüyle ilgili. Bunun yanında, hikâyeci geçmişim romancılığımı olumlu etkilememiştir de diyemem. Evvelden yazdığınız her şey bir sonraki için tecrübedir. Romanımın kahramanı Mert Zamangil, defterinin ortasında 17 unsurluk bir liste bulur. Listedeki akışı takip ederek eski sevgilisi Hande’ye ulaşmak ister. Çıktığı içsel ve fizikî seyahat onu tuhaflıklar, sürprizlerle dolu bir geçmiş hesaplaşmasına sürükler. Ben bu kurguyu uzun soluklu bir metinle, romanla anlatmak istedim. Düşündüğüm her şeyi dilediğim üzere yazabilmek için metnin uzunluğunun uzun olması gerekiyordu.
Kelam konusu hafıza olunca hesaplaşmalar kaçınılmaz oluyor. Bu kitapta da bunu çokça görüyoruz. Neden bu türlü bir hesaplaşmaya girmek istediniz?
Hepimizin geçmişte kalmış hayal kırıklıkları, irili ufaklı travmaları, sırları var. İçten içe bunları hatırlamak, üzerlerine düşünmek ve ruhumuzdaki yüklerinden kurtulmak isteriz. Fakat bunu çok azımız nitekim becerebilir. Yüzleşmek, hesaplaşmak, muhatabın olan bireyleri o noktaya getirmek çok zordur. Kaldı ki, hesaplaşmalar gizemli, ilgi alımlı hatta acı verse de eğlencelidirler. Tekdüze hayatlarımıza mana katarlar. Sarsıcıdırlar, bizi bir kesim da olsa değiştirirler. Tıpkı edebiyat üzere. Yazmak ve okumak bize geçmiş üzerine düşünmek ve onunla hesaplaşmak için yürek verir. Müellifler gerçek hayatta imkânsız olan yüzleşmeleri cesurca getirip önümüze koyarlar. Hesaplaşmalar herkesi meraklandırır. Güçlü bir bilgi, insanı özgürleştiren bir durum vardır orada.
İmkansız Bir Liste, Derya Erkenci, 320 syf., Doğan Kitap, 2021. ‘DAHA EVVEL HİÇ ANLATILMAMIŞ HİSLERLE İLGİLENİYORUM’
Kitabı okurken direkt tek sözle tanımı mümkün olmayan beşere has katmanlı pek çok duyguyu tanım ettiğinize şahit oluyor aslında okur. Hisler ve onları tanım ediş biçiminiz bu kitabın benim için en ön plana çıkan şeyiydi. Bu mevzuda ne söylersiniz? Buna dair bir uğraşınız var mıydı?
Histen duyguya geçişler ruh halimizi değiştirir. Bunu kimi hassas beşerler çok daha şiddetli yaşarlar. Bazıları için sıkıntı ve sevinç ortasında karanlık bir uçurum vardır. Her duyguyu dorukta yaşamak yorucudur. Mert Zamangil, bu tip bir karakter. Yükselişleri ve düşüşleri çok sert, keskin. Daima tanımlamak, hislerinin ismini koymak istiyor. Bu biçimde hayatına bir mana katabileceğini düşünüyor. Daha evvel hiç anlatılmamış, el değmemiş hislerle ilgileniyorum. Onları tanım etmek daha derine indiğimi hissettiriyor, yeni kapılar açıyor. Şuur akışımıza girip çıkan bütün o tuhaf ve yabancı hislerde gizemli bir taraf var. Doğal kimi şeyleri yazarak anlatmak neredeyse imkânsız. Yüz yıl evvel muharrirlerin ilgi alanında olmayan bir sürü his, günümüz çağdaş edebiyatının konusu. Bugün tanım edemediğimiz hisleri de yeni jenerasyon muharrirler anlatacaklar.
Bir yandan kitabın baş karakteri Mert Zamangil’in “kendi varlığını hissetmek” ile ilgili verdiği bir hesaplaşma da kelam konusu. Bu var oluş problemine sizin yaklaşımınız nedir?
Dünyanın en trajik öyküsü hayat dediğimiz şey. Çıplak ve güçsüz gelip bir gün yeniden birebir zavallılıkla ayrıldığımız bir yer burası. Hayatın sonlu olduğunu biliyoruz lakin bu bilgiyle uzlaşamıyoruz. Vakitle hiç bitmeyen bir didişmemiz var. İnanç, baht, vefat, sevgi, arınma ve diriliş üzere kavramlar ortasında çok geziniyor müellif Mert Zamangil. Herkes üzere memnun olmak istiyor. Yalnızca memnun insanların hayatlarını manalı kılabildiklerini düşünüyor. Geçmişin acılarıyla örülmüş bir hayatın da uğruna yaşamaya kıymet olduğunun farkına varıyor. Başına gelen bütün tuhaflıklara karşın varoluşun karşılıklarını daima hayatın içinde arıyor. Aslında kitaptaki Aysun karakteri sorunuzun cevabını veriyor: “Bence hayatın sırrı falan yok. Hepimiz insanız, yaşıyoruz ve her şeyi biz yapıyoruz. Güzel ya da acı tesadüfler var yalnızca.”
Tıpkı vakitte sinema ve fotoğraf ile de yakından ilgilisiniz yıllardır. Bir seferinde fotoğraf çekmenin tek kişilik bir aksiyon olduğundan bahsetmiştiniz. Birebir şeyi yazmaya dair de düşünüyor musunuz? Nasıl bir yazma pratiğiniz var? Kalabalık bir ortamda yazabilir misiniz yoksa mutlak sessizliğe mi gereksinim duyarsınız mesela?
Kitabın neredeyse tamamını İstanbul’daki kütüphanelerde, işliklerde, çay bahçelerinde ve pastanelerde yazdım. Bunu söylemeyi çok seviyorum. Yakınımda tıpkı benim üzere sessizce çalışan öteki insanların olması, yazarken rahat ve inançta hissetmeme neden oldu. Lakin alışılmış, her vakit bu formda yazamayabilirim de. Evet, yazmak da tıpkı fotoğraf çekmek üzere tek kişilik bir hareket. Orada yalnızca size yer var. Yerin ya da kalabalığın değeri yok, tek başınasınız. Ben vakit zaman dikkat dağıtacak şeylere muhtaçlık duyan bir müellifim. Açık ancak sesi kısık bir televizyon, uzaktan gelen çamaşır makinesi sesi ya da yanı başımda havadan sudan konuşan beşerler beni rahatlatabilir. Tabiatta, sessizlikte, hoş görünümler karşısında ekseriyetle tıkanırım, yazamam.
‘LİSTELER BİZİ VAR OLDUĞUMUZA İKNA EDER’
Liste yapma alışkanlığı bilim dünyasında bir “hastalık” olarak da tanımlanıyor ve takıntılı kişilik bozukluğu hatta şizofreni rahatsızlığı üzere pek çok şeye yoran araştırmalar var bu durumu. Siz bir liste fikri üzerinden ilerlerken karakterinize böylesi roller biçtiniz mi hiç?
Romanda liste yapma alışkanlığı, yıllar evvel ölen, asker kökenli babadan kalan bir miras. Ailede herkes liste yapıyor. Listeler Mert için hem baskıyı, zorbalığı hem de umudu, hayalleri ve geleceği simgeliyor. Liste takıntısı bizi çıldırtabilir lakin hayatımıza tertip ve memnunluk da getirebilir. Listelemek, yazının icadından bile evvel niyetlerde başlamış bir aksiyon. Hayatta hiçbir şey yazmaya muhtaçlık duymayan beşerler bile kolay listeler yaparlar. Umberto Eco, tariflerin, benzetmelerin yetersiz kaldığı yerde listelerin devreye girdiğinden bahseder. Örneğin âşıklar, hislerini layığıyla tabir edemediklerinde sevgilinin özelliklerini listelerler. Rahatlamak için saçların, gözlerin, kelamların ne hoş diye uzunca bir liste hazırlamaya girişirler. Eşyaların, olayların, hislerin bir dökümüdür liste. Bizi var olduğumuza ikna eder.
