Abdullah Aren Çelik
Orhan Pamuk ikinci kitabı ‘Sessiz Konut’ta İstanbul yakınlarında Cennethisar kasabasında yaşayan babaannelerini Escort Aktepe ziyaret eden üç kardeşin konutta yaşadıkları bir haftayı anlatır Kitabın bir yerinde şöyle bir diyalog geçer
Sen artık arşive gidip vebayı aramayacak mısın dedi Metin
Neyi arayacaksınız dedi Recep
Vebayı Aktepe escort artık yarın ararım dedim 1
Sıradan bir diyalog üzere gelebilir bu ama Pamuk un takip eden kitaplarında veba sözcüğüyle sıklıkla karşılaşılır ‘Beyaz Kale’ ve ‘Benim Adım Kırmızı’ romanlarında veba artık Aktepe escort bayan bir sözcük olmaktan çıkmış Doğu Batı biz onlar probleminin tartışıldığı bir hadisenin özüne dönüşmüştür Bilhassa bu açıdan ‘Beyaz Kale’ romanı Pamuk un düşünsel çizgisinin filizlendiği bir mihenk taşıdır Roman her ne kadar Efendi Köle diyalektiği bağlamında Doğu Batı sorunu üzerinden tartışılsa da özü itibariyle kitap veba salgını sonucunda değişen iki farklı dünya görüşünü karşı karşıya getirir Kitapta Doğuyu temsil eden Hoca ile Batıyı temsil eden kölesi ortasındaki veba tartışması kısacık bir kısım olarak karşımıza çıkar Lakin bu farklılık yabana atılacak cinsten değildir çünkü bu iki başka niyet doğuya ve batıya ilişkin dünyaların temelini oluşturur Pamuk un yapıtlarına de bu terslik üzerinden bakmak yerinde olur Her ne kadar Hoca nın veba salgını karşısındaki niyetini bilsek de başka kitaplarında sıklıkla misal fikirlerle karşılaşırız ‘Benim Adım Kırmızı’da neredeyse Hoca nın tıpkı niyeti karşılar bizi
Pahalılığın vebanın mağlubiyetlerin tek sebebi Hazreti Peygamberimiz vaktindeki İslamı unutup Müslümanlık diye öbür kitaplara ve palavralara kanıp inanmamızdır 2
‘Sessiz Konut’la başlayan ‘Beyaz Kale’ ve ‘Benim Adım Kırmızı’ romanlarıyla devam eden bu fikir Pamuk un ‘Veba Geceleri’ romanıyla tam manasıyla ete kemiğe bürünür ‘Veba Geceleri’ bu açıdan Pamuk un romancılığının fikrinin özüdür diyebiliriz Roman Osmanlı İmparatorluğu nun yıkılmadan evvelki son yıllarını Minger isimli bir adada yaşanan veba salgını üzerinden ele alır
İnsanlık tarihinde sıklıkla karşılaşılan vebaya Kara Ölüm ismi da verilir Hastalıkların yarattığı yıkım o kadar büyüktür ki ortaya çıktığı ülkelerin yıkılmasına kadar giden bir sürecin oluşmasına sebep olmuştur Doğal olarak bu durum toplumların düşünme biçimini değiştirmiş devletlerin idare biçimi idari yapılanması hastalıklarla gayreti üzere hususlarda dünyayı yeni bir gözle algılamanın ve biçimlendirmenin kapısını aralamıştır ‘Veba Geceleri’ tam da bu değişim ve dönüşümün yarattığı kanıyı yıkılmak üzere olan bir İmparatorluğun gölgesi üzerinden anlatır
1901 yılında İstanbul dan Doğuya Aziziye isimli bir gemi gönderilir Özel bir misyonu vardır bu geminin lakin binen hiçbir yolcu bu vazifenin ne olduğunu bilmez Yolcular ortasında Osmanlı İmparatorluğu nu tekraren milletlerarası karantina kongrelerinde temsil eden başkimyager Stanislaw Bonkowski muavini Tabip Nuri Sultan Abdülhamit in yeğeni Pakize Sultan ve kocası Damat Hekim Nuri Beyefendi de vardır Bonkowski rahattır ama karı koca seyahat konusunda pek de optimist değildir çünkü onlara nazaran padişah kendilerini mevte göndermektedir Hakikaten Pakize Sultan kanısında yanılmaz Asya ya gitmesi beklenen Aziziye bandıralı gemi salgın hastalıkların baş gösterdiği ve durumun pek de iç açıcı olmadığı Minger adasına demirler
Pakize Sultan Abdülhamit in kendisi ve kocasını sadece kötülük olsun diye heyete aldığından emindi de bunun nedenini şimdi çıkarabilmiş değildi O günlerde saray dedikoducuları bu berbatlığın yeni evlileri İstanbul dan uzaklaştırmak sarı hummalı Asya topraklarında koleralı Arap çöllerinde vefata terk etmek olduğunu söylerken diğerleri Abdülhamit in niyetinin lakin oyunları bittikten sonra anlaşıldığını hatırlatıyordu 3
Ada farklı etnik kümelerin laboratuvarıdır güya Gerçekten adada Rumlar Türkler Mingerliler ve daha pek çok farklı ırktan insanın yaşadığı üzere Hristiyan ı Yahudi si Müslüman ıyla farklı dinî aidiyetlerin de hayatını idame ettirdiği bir yerdir Bu açıdan ideolojik dinî ve dilsel çatışmaların da merkezi sayılır Münasebetiyle bu küçük ada bu haliyle Osmanlı İmparatorluğu nun küçük bir sembolüdür Adanın mülki yönetimi Müslümanların elinde olmasına karşın siyasi ve entelektüel güç gayrimüslimlerin elindedir
Minger de hastalığı kısa müddette denetim altına almak isteyen ve bu emelle adaya gönderildiği anlaşılan Bonkowski garip bir suikast sonucu hayatını kaybeder Adada işler bu suikasttan sonra çığırından çıkar Artık hastalıkla gayret kadar farklı inançların ve farklı lisanların iktidar savaşı başlar Şiddetli geçen bu savaşın nedeni veba değildir hastalık iktidarı değiştirmek isteyen şahıslar için bir araçtır sırf Murad edilense tarafların daha çok siyasi ve iktisadi sıkıntıların neden olduğu kazanımlardır Bu durumun yaşanma nedeni kitapta şu sözlerle anlatılır
Osmanlı Devleti yle daima sürtüşen milliyetçi ayrılıkçı Hıristiyan Osmanlı vatandaşlarının isyanlarını destekleyen Batı ülkeleri Osmanlı dan yalnız askeri olarak değil iktisadi idari ve nüfus olarak da çok daha güçlüydüler 1901 yılında Osmanlı Devleti nin bu büyük coğrafyadaki nüfusu on dokuz milyondu Bunun beş milyonu Müslüman değildi ve bu gayrimüslim milletler daha çok vergi vermelerine karşın ikinci sınıf görüldükleri için adalet eşitlik ve reform istiyor batılı devletlerden korunma bekliyorlardı 4
Bu durum Osmanlı İmparatorluğu için önemli bir sorundur Sultan Abdülhamit de bu bölgelerdeki nüfuz alanını genişletmek için tarikatları dayanaklar hatta birtakım yerlerde idareye ortak eder Nedeni açıktır gayrimüslimleri Müslüman yapmaktır maksadı Minger de durum bu açıdan farklı değildir Bu dayanak vakitle o denli bir hal alır ki tarikatlar kendisini devlet üzere görmeye başlar Pamuk anlatısının bu kısmıyla yüz otuz yıl öncesini değil günümüzü anlatır güya
Münasebetiyle Minger adasının geleceğini görüldüğü üzere bu iktisadi ve siyasi çekişmeler belirleyecektir Bu noktada baş gösteren çelişkiler toplumu kutuplaştırmaya başlar karantina kâh gevşetilir kâh sıkılaştırılır Bir yapboz oyunu üzere adanın yazgısı değişen siyasal iktidarlarca belirlenir Minger adası bir mühlet sonra bağımsızlığını ilan eder ancak idareye el koyan vali salgını durdurmayı başaramaz Git gide yalnızlaşır bir müddet sonra idareye el koyan tarikat pirinin isteğiyle idam ettirilir Lakin pirin idaresinde de bir şey değişmez hatta işler tamamıyla berbata sarfiyat Pir vaazlarından birinde hastalıkla çabayı içinden çıkılmaz bir hale getirir Hakikaten kısa mühlet sonra Minger hastalıktan kırılınca idareden kendi isteğiyle uzaklaşır Pakize Sultan bu kısacık periyodu bir mektubunda şu sözlerle anlatır
Şeyh Hamdullah devrinin belirleyici özelliği mescitlerin ve kiliselerin tekke ve manastırlarla birlikte vebaya karşın ibadete açılmasıydı elbette Dükkânların lokantaların berberlerin hatta bitpazarları ve eskicilerin açılmasına müsaade verilmesi bile bu cami kilise serbestisinin verdiği ziyan kadar büyük olmadı Mescitlerin kiliselerin açılması en bilgisiz ve ilgisiz halkın gözünde karantinanın beyhude bir şey olduğunu daha da inandırıcı yaptı Allah tan öteki sığınacak yer olmadığı yolundaki mukadderatçı dindar ve yenilgiyi öven görüş bu kararla güçlenmiştir 5
Bu kelamlar Doğu toplumlarının Batı karşısında nerede durduğunu anlatması bakımından hayli kıymetlidir Mukadderatçı anlayış Minger de siyasi ve iktisadi kanıyı belirlemesine karşın tutunamamış girdiği savaşı kısa müddette kaybetmiştir
Pirin bu kelamları ‘Beyaz Kale’de Hoca ile Köle nin tartışmalarının ve ‘Benim Adım Kırmızı’daki kelamların benzeridir Pamuk un otuz beş yıl evvel ‘Sessiz Konut’ta tohumunu attığı veba bunları anlatır Minger de Müslüman ve gayrimüslim ahalisi ortasında cereyan eden düşünsel terslik bunun üzerinden devam eder
Bu aksilik bir medeniyet ile medeniyetsizlik gelişmişlik ile az gelişmişlik Doğu ile Batı çatışmasıdır Pamuk un romancılığının fikrinin filizlendiği yer de bu tartışmaların içine yerleştiği aralıktır Bu zıtlıktan yükselen fikir tıpkı vakitte veba denebilecek hastalıklı bir dünyanın anlatısıdır Kim bilir tahminen de veba denen şey insanlığı karanlık bir çağa hapseden geri kalmış fikirlerden öbür bir şey değildir Hakikaten bugün yaşadığımız vaktin düşünsel istikameti o günlerde belirlenmiş günümüz dünyasının vebalı fikrinin tohumu o vakitlerde atılmıştır Eskilerden devralınan miras bilimden ideolojiden uzak bir dünya görüşü olmasaydı kim bilir tahminen de bugün iktisadi ve siyasi manada çok tartışmanın yaşanmadığı bir vakti yaşıyor olurduk
Pamuk un ‘Veba Geceleri’yle anlatmak istediği hastalık tam da bu medeniyet arayışında durmadan tökezleyip duran karanlık insanların devlet erkinin iflah olmaz niyetleridir Doğunun Batıya karşı iktisadi ve siyasi hezimetin altında bu nedenler yatmaktadır
Dipnotlar
- Orhan Pamuk Sessiz Mesken Bağlantı Yayınları 24 Baskı S 44
- Orhan Pamuk Benim Adım Kırmızı İrtibat Yayınları 22 Baskı S 19
- Orhan Pamuk Veba Geceleri YKY Yayınları 1 Basım S 16
- Orhan Pamuk Veba Geceleri YKY Yayınları 1 Basım S 33
- Orhan Pamuk Veba Geceleri YKY Yayınları 1 Basım S 411