Musa Yazıcı
“Su içmeyecektir artık taşra
doğurmayacaktır da
sırf haykıracaktır”
Ahmet Oktay
Marc Auge ‘Unutma Biçimleri’nde “Fırınlarda yakılmaktan ya da kamplardaki dehşetten kurtulanların anımsama vazifesine davet edilmelerine gereksinim yoktur” diye belirtir. Burada üstünde durulması gereken Jean Amery’nin demesiyle “kalpleri güçlendiren ancak sonları zayıflatan o olaylar” karşısında ya da sonrasında gidenlerin bırakmak zorunda kaldığı kentlerde, kasabalarda, köylerde ve yerlerde hayatını sürdürenlerin, yeni yaşamaya başlayanların geride bırakılmak zorunda kalınan yer ve objelerle komşu olacak, hatta onların içinde yaşayacak olanların ne duyup hissedeceği kadar tarihte olup bitenlerden bir biçimde yazı, kelam ya da yerler üstünden haberdar olanların ne yapacağıdır. Öteki bir deyişle bizden evvel ve bizimle bir vakit yaşamış olan insan ya da değil ahalilerin sürülme, yerinden edilme, ölme ve öldürmeyle sonuçlanan trajedisi karşısında yaşamanın nasıl sürdürüleceğidir.
Nazım Hikmet’in ‘Şeyh Bedrettin Destanı’, Hilmi Yavuz’un ‘Bedreddin Üzerine Şiirler’, ‘Doğu Şiirleri’ üzere kitaplara bakarak bu temeldeki bir geçmişin en azından bir trajedi ilgisine yol açacağı çabucak söylenebilir. Hatta bu alandaki birden fazla roman ve hikayede de bu trajedi ilgisi başat öğedir. Fakat trajedinin büyük kısmı hala kelamda gizlidir ve yazıya geçirilememiştir.
Bunun uzun sürmesi hatta hiç bitmemesinin mümkün bir geçmiş tartışmasına yol açması beklenebilir. Geçmişle çocukluğun haberi oldukları, duydukları dışında ses, kelam, yazı, yer ve objeler üstünden lakin alaka kurulabilir. Yaşamakta olduğumuz konut, bahçesindeki ağaçlar, her gün gidip geldiğimiz sokaklar, yer ve objelerin ne çeşit his ve fikirlere yol açacağı ve bize ne yapacağı, yani bundan sonra yaşamanın manası da entelektüelin ve edebiyatın hususlarından biridir. Bunun hatırlama, bilme, öğrenme karşısında acıyla ve çaresizce, hüzünden çok acıyla yaşanacak bir hayat olduğu söylenebilir. Bunun baştan Ahmet Oktay’ın belirttiği cinsten çoksesli bir söylemi ve anti-otoriter bir tutumu muhtaçlık kabul edeceği ise baştan aşikardır. Buradaki çokseslilik de direkt ötekini hayata dâhil etmeye ve onunla yaşamayı baştan benimsemekle ilgilidir.
Ne var ki öbür ötekiler gelmiş, üretilmiş, bulunmuş ya da icat edilmiş ise de ölenlerin ve gidenlerin tahminen birkaç kent dışında Anadolu’da yer, obje ve diktiği ağaçlardan öteki bir şey kalmamıştır, kurtarılamamıştır. Bu yüzden rastgele bir insanın, entelektüelin ya da edebiyatçının kelam ve yazı kadar objelere yönelmesi ve bunlar üstünden şiirini, yazısını yazması gerekir ya da beklenebilir.
kasaba hüznümü dayadığım kanlı duvar, Arsen Everekliyan, 2021. Geçmişte Ermeni, Rum ve Türklerin yaşadığı Everek (Kayseri, Develi) kasabasından personel Arsen Everekliyan’ın, çocukluğunda duydukları, geçmişten kalmış yerler, kullanılabilen objeler ve kıssa haline gelmiş olaylar üzerinden kurmaya çalıştığı bağın bir sonucu olarak çoğunlukla öfkenin, itirazın ve tasanın öncelendiği şiirler toplamı ‘Kasaba Hüznümü Dayadığım Kanlı Duvar’ (Kendi yayını, Nisan 2021), bunun yeni ve daha içeriden örneklerinden biri olarak kabul edilebilir.
Aslına bakılırsa Arsen Everekliyan için kitaba giren şiirlerinde geçmiş ve bugünün dünyası karşısında neredeyse John Holloway’ın belirttiği tipten öfkeyle karışık çığlık atıyor da denebilir. Bu, geçmişi öğrenmiş olmak kadar bunun karşısında öfkelenmek ve bağırıp çağırmak dışında pek bir şey yapılamadığını ısrarla vurgulama muhtaçlığı duyan bir çığlık olduğu üzere, bir yandan da “onlar gitti, biz niçin hala buradayız ve nasıl yaşıyoruz?” sorusuna çaresizce aranan ve verilen cevapların doğurduğu trajik bir şiirdir. Kasabayı hüzünden çok tasasını dayadığı ‘kanlı duvar’ yapan da birebir trajedidir. Okur daha kitabın girişinde şu art geriye gelen dizelerden bu hususta kesinlikle bir fikir sahibi olmakta zorlanmayacaktır:
“kasaba çocukluğuma açılan kapı
kasaba nefretle büyüyen çocuk
kasaba göğe kaçırdığım birinci uçurtmam
kasaba zincire vurulmuş köpek
kasaba kuyruğu kesilmiş kedi
kasaba sürgün kuşların yuvası
kasaba kendimi aradığım mana
kasaba içinde kaybolduğum hatıra
kasaba dünya yarası
kasaba yıkılan taş konutların hikayesi
kasaba usta ellerin ağıdı
kasaba duduk sesi davul sesi
kasaba venk’in suyu keşiş’in havuzu
kasaba ilibe yolu haç dağ’ı
kasaba yoğurt pazarı aşağı everek
kasaba fenese aygösten
kasaba dünyanın ta kendisi
kasaba yakılan tarih demek”
Arsen Everekliyan, bu tartışmayı insan merkezlilikle sınırlamıyor ya da insan merkezliliğinin şiirini belirmesine müsaade vermiyor; insan olmayan canlılara hakikat genişletiyor. Bu genişleme tıpkı vakitte bugüne dönük bir tartışmanın imkânı haline geliyor. Bugüne gelindiğinde ise endüstride demir personeli olan Arsen Everekliyan, doğal olarak bireyliğini önceleyerek personel meselelerini da tartışma konusu ederken bu kere karşısına aldığı ise kentsiz şehir Kayseri’dir. Arsen Everekliyan’ın burada kendine dönük saptaması ise gereğince acı verici ve vahimdir.
“etimi fabrika kapısına astım”
Arsen Everekliyan’ın ‘kasaba hüznümü dayadığım kanlı duvar’ında barizleşen olgulardan biri de, sorun ettiği izlekler çerçevesinde bilhassa Ahmet Oktay ve Ahmet Erhan’ın şiiriyle kurduğu etkilenmeyi sorun etmeyen, birçok vakit kederli bulunabilecek alakadır. Kelam konusu bağın tesir boyutu bir yana, asıl ortaya çıkardığı Ahmet Oktay’ın çok sesli ve anti-otoriter söylemi ile kurulmaya çalışılan ve olumlanması mümkün bir suçluluk hissine ve itirafa kadar varmasıdır. Hatta burada öne çıkan Ahmet Oktay’ın şu dizesiyle tahminen açıklanabilir:
“iyi anımsayın ey şahitler (…) Zira her şahit hatalı olacak”
Yazılan şiir baştan beri Ahmet Oktay üzere birkaç örnek dışında insan merkezli olduğu kadar ulusçu özellikler gösterdi ve bunda diretti, ötekiyle ve onun trajedileriyle münasebetini daima hudutlu tuttu. Bunun tekten örnekler dışında bugün de pek değiştiğini argüman edemeyiz. Arsen Everekliyan’ın ‘kasaba hüznümü dayadığım kanlı duvar’ı kelamını ettiğimiz tekten örnekler içinde kıymetlendirilebilir.
Arsen Everekliyan “dünya yarası” dediği kasaba ile dünya ortasında geçen hayatı ve şiiri geçmişteki ve bugündeki insanların, insan olmayan canlıların trajedisine daha fazla yönelecek üzere duruyor.
