Şeyda Öztürk
Nobelli müellif Orhan Pamuk’un yeni romanı Veba Geceleri Yapı Kredi Yayınları tarafından yayımlandı Beylikdüzü Escort Tarihi bir roman olan Veba Geceleri ‘ni anlatan Pamuk Tarihi romanda lisan benim için eski söz kullanma kimsenin bilmediği ya da görece bilmediği sözleri hünerle ve birçok vakit beceriksizce kullanma Beylikdüzü Escort Bayan işi değildir Tam aykırısı Beceri bugünkü sözleri rahat rahat kullanmamıza karşın okuru öykünün geçmişte cereyan ettiğine inandırmaktır dedi
Bundan sonraki romanının tutkulu bir ressamın kıssası olacağını açıklayan Pamuk’la Veba Geceleri Esenyurt Escort için yaptığı okumaları roman sanatına bakışını ve tarihi romanda lisanın fonksiyonu üzerine konuştuk
Veba Geceleri Orhan Pamuk 544 syf Yapı Kredi Yayınları 2021 Veba Geceleri ’nin, Sessiz Konut’in yazıldığı periyotta, yani 1980’lerde bir fikir olarak belirmeye başladığı açık. Bu kırk senede başınızdaki fikir nasıl dönüşümlerden geçti?
Sessiz Mesken in ansiklopedist kahramanı Selahattin Darvınoğlu karısı Fatma yı aydınlanma hayal ve nutuklarıyla bunaltırken ona iki kıymetli mevzuyu daima tekrarlayarak hatırlatır Birey olmak ve vefat Selahattin Darvınoğlu na nazaran Batılılar mevtten korktukları için birey olmayı keşfetmişlerdir Ben de birinci başta bir veba romanı yazmayı varoluşçu bir formda ele alacağım mevt konusu ve korkusu için hayal ediyordum Lakin kısa müddette bu dürtünün yerini bir diğeri aldı 1985 den sonra Beyaz Kale ile birlikte Edward Said in Şarkiyatçılık isimli kitabında ele aldığı Batılıların Doğu Hayalleri konusu öne geçti Pek çok Batılı gözlemci başta Busbecq Türklerin vebadan kaçmadığını zira kaderci olduklarını söylüyordu Busbecq ve benzerleri Daniel Defoe da tekrarlıyordu bu basmakalıp görüşü Türklere Müslümanlara kaderci fatalisttirler tedbir almazlar derken haklı mıydılar Karşılık Evet biraz haklıydılar Ancak çok da haklı değildiler Lakin daha kıymetlisi Haklı olduklarını söyledikleri kuvvetle haklı değildiler Bu karmaşık güç lakin imkânlı mevzu beni çekiyordu Ta 2000 e kadar bu mevzuyla meşgul olduktan kitaplar okuduktan sonra öteki bir fikir öne çıkmaya başladı Karantina uygulamanın teknik tıbbi askeri ve olağan toplumsal boyutları Karantina deyince pek çok yerde isyanlar geliyordu akla Bu sefer karantina aykırılığı devletin otoriterleşmesi karantina ve devlet terörü ve ona karşı reaksiyon ve anarşi bana ilgi alımlı gelmeye başladı
Yani romanın oluşum sürecinin zihinsel haritasını çıkarmak için şöyle diyebiliriz Bireyle vefat ilgisinden mevtin Batı da ve Doğu da farklı algılanışına daha doğrusu Batı nın Doğu nun vefat ve hastalık karşısındaki tavrına dair karmaşık algısına yöneliyor dikkatiniz En nihayetinde devletin yurttaşlarının ömrünü ve mevtini yönetim etme halleri ve bunların siyasal sonuçları öne çıkıyor Veba Geceleri kesin halinde bunların hepsini ve daha fazlasını içeriyor İsmi prestijiyle da esasen bir salgın romanı olarak alımlanacak olan romanın kendinden evvelki benzeri romanlarla münasebetini sizin başınızda geçirdiği bu değişimde belirleyici olan romanlar üzerinden ele almak değişik olabilir Sizden evvel yazılmış salgınlardan kelam eden romanları kıymetlendirir misiniz Hangileri sizi etkiledi
Bu romanları ikiye ayıralım Veba ve öbür hastalıklar Ben veba hakkındaki romanları dikkatle okudum Başka salgınları husus edinen romanlarla ilgilenmedim Evvel şunu hatırlatalım kendimize Bugünkü haliyle roman sanatının 1850 lerde Balzac Dickens vaktinde şekillendiğini düşünürsek romanın keşfinden sonraki temel salgın elli yıl boyunca koleradır Ancak romanlarda daima art plandadır Garcia Marquez in Kolera Günleri nde Aşk isimli romanında olduğu üzere Orada bahis kolera değil çok bariz bir biçimde aşk aşığın sabrı vs dir Kolera değerli kahramanlardan kültürlü Hekim Urbino nun pek çok uğraşı faaliyetinden biridir sadece Roman tarihi bir romandır Yani romancı salgın telaşı ve kolerayla mevt korkusunu yaşamamıştır Kolera bütün bir tarihi ve devri hatırlattığı için başlıktadır
‘DERDİM SALGIN KORKUSU VE KARANTİNAYI İNANDIRICI BİR BİÇİMDE ANLATMAKTI’
Romancının yazdığı tarihi bu durumda salgını yaşaması anlatısını etkiliyor mu sizce
Başlangıçta mesela dört yıl evvel bu hususta hiç düşünmemiştim Zira veba çok uzak tarihte geçmişte kalmış bir şeydi hiç yaşanmayacak bir şeydi benim için Sen bunu yaşamadın niçin yazıyorsun demiyordum kendime Tolstoy un Savaş ve Barış romanının aslında bir tarihi roman olduğuna dikkat etmeden okuyan okur üzere ben de dikkat etmemiştim bu farka Veba ile ilgili en ünlü romanları veba sahnelerine dikkat ederek okuyordum Ancak muharrir bunları yaşamış mı diye çok fazla sormuyordum kendime Benim derdim salgın korkusu ve karantinayı inandırıcı bir biçimde anlatmaktı
Veba Geceleri ’nin yazım sürecinin son basamağının korona virüsü pandemisine denk gelmesinin de kitabın yazımında olmasa bile alımlanışında bir farklılık yaratacağını düşündünüz mü? Nasıl değerlendirdiniz bu ironik örtüşmeyi?
Salgının çabucak başında benden 200 metre uzakta yaşayan teyzem hastalığa yakalanıp öldü ve bütün aile bundan çok etkilendiği için edebi kederler art planda kaldı Merhum teyzem Gülgün Üstündağ bilhassa çocukluğumda bana çok sevgi ve şefkat göstermiş sanatsever bir insandı Onun arkadaşlığı ve bana teyzelik etmesi çocukluğumda benim için kıymetliydi Salgın haberi bana ve aileme ta Mart ayında Türkiye daha salgının başındayken durumu ve acıyı kabul edememe hisleriyle geldi Cenazesine bile gidemedik ve çok üzüldük
Başınız sağ olsun Kendinizle salgın romanı yazmış öbür muharrirler ortasındaki kıymetli farklardan birinin sizin salgını ve o mevt korkusunu direkt yaşamanız olduğunu belirtmiştiniz Sizce veba ile ilgili en değerli romanlar hangileridir
En eski ve en ünlü metin Daniel Defoe nun Veba Yılı Günlüğü dür Aslında tam bir roman değildir o kitap Defoe nun kitabından Albert Camus çok etkilenmiştir Camus nün Veba isimli romanında alelade şeylerden kelam eder bir havada ve hafif müstehzi ironik üslup Defoe dan gelir Romancı Coetzee yıllar evvel Philip Roth un Nemesis isimli başarısız romanına küçük bir Amerikan kentindeki çocuk felci salgını konudur yazdığı olumlu bir yazıda Defoe Camus bağlantısına dikkat çekmişti Ancak Defoe nun ilgilendiği şey ile vebanın toplumsal yanıyla ilgilenmez Camus Kentte olup bitenlerden kelam eder lakin asıl ilgisi merakı ahlaktır Kahramanlarının egoist fedakâr korkak kahraman dayanışmacı toplumsever ya da bireyci ve kişisel olmaları en kıymetli bahistir Diderot geleneğinde ahlaki bir romandır Camus nün Veba sı Bu ahlakçı ilgisine karşın Camus veba altında kent atmosferini muvaffakiyetle kurar Camus nün Veba sından sonra farelerin ağzından burnundan kan gelerek ölmesiyle başlayan bir veba romanı yazamazsınız artık
‘CAMUS’DEN ETKİLENDİM’
Veba Geceleri ’ni yazarken bu romanlarla nasıl bir bağlantı kurdunuz?
Ben kahramanlarımı ahlaki olarak yargılamayı geciktirmeye çalıştığım için Camus den etkilenmedim Lakin Oktay Akbal çevirisinden birinci gençlik yıllarımda bu romanı heyecanla okumuştum Kitabın alegorik bir yapısı vardır Veba Naziler Gece gelen otomobillerle hastaneye götürülmek Musevilerin direnişçilerin toplama kampına götürülmesi üzere Öte yandan kitap tahminen de bu alegorik siyasi yapısı yüzünden karantina uygulamasının maddi detayları halkın itaatsizliği kentin beslenmesi vs üzere mevzularla ilgilenmez Veba gökten korkutucu bir şey olarak inmiştir
Halbuki siz karantina meseleleri kordonlar beslenme pazarlar üzere gündelik hayat detaylarıyla daha çok meşgulsünüz
Çok demenizi olumsuz aldım
‘ŞEHRİN GÜNDELİK HAYATINI ANLATMAK İSTİYORDUM’
Hayır olumsuz manada söylemedim Gündelik yaşama dair detayların görsel imgelerin tasvirlerin hem toplumsal ömrün hem de o hayatı gözlemleyen karakterlerin ruh hallerinin geçirdiği dönüşümü aktararak anlatıyı derinleştirdiğini düşünüyorum
Evet bilhassa karantina kararlarının alınışını anlatırken sanki Veba Geceleri bir devlet ve bürokrasi romanı mı oluyor diye düşünürdüm Lakin kentin gündelik hayatını anlatmak istiyordum Sırf korkakları ve kahramanları göstermek değildi gayem Sıradan hayatın beslenmenin toplumsal hayatın dönüşümleri vardı aklımda Olup bitenleri daha çok sıradan vatandaşın ayrıcalıksız bireylerin gözünden görmek isterim Lakin Müslümanlar ortasında okuma yazma oranının çok düşük olduğu bir dünyayı anlatıyor kuruyorum Öykümü mikroplara inanmayan bir kişinin gözünden en fazla birkaç sayfa yazabilirdim Romancılık daima bu türlü Kim anlatsın nerede nasıl anlatsın ne kadar uzunlukta ne müddette anlatabilir de olayların derin noktasına ve en enteresan yerine inebilirim üzere taktik kararlar alma işidir
Bunlar taktik kararlar asıl temel kararlar nasıl alınıyor genelde ya da Veba Geceleri özelinde nasıl oldu?
Daha işin başında alınır temel kararlar 1901 de üçüncü veba pandemisinde hayali bir Osmanlı adasında geçen bir roman yazayım dedim evvel Bu kararları otuz beş yılda aldım Sonra asıl temel karar kahramanları belirlemek kıssanın kimin kimlerin gözlerinden görüleceğini Henry James in ifadesi ya da anlatacağını saptamaktır Karar değişiklikleri muharriri yorar üzer
‘ROMANCILIK ÇALIŞMAYAN BİR FİKİRDEN DE VAZGEÇME OLGUNLUĞUNU GEREKTİRİR’
Nasıl
Kırk yıldır bu romanı düşünüyorsam son on yıldır da anlatıcılardan birinin bir kör olacağını da planlamıştım Lakin birinci yıl 1 tekil şahısla o kör kahramanımı inandırıcı bir biçimde yazamadım Çok uğraşmama karşın Yani bu aylarca haftalarca emek çöpe gitti demek Roman bu yüzden ilerlemiyordu Sonra vazgeçtim bu edebi akrobasiden Romancılık çalışmayan güzel sonuç vermeyen bir fikirden de vazgeçme olgunluğu da gerektirir
Biraz da Veba Geceleri’nin epigrafında andığınız Manzoni’den ve Nişanlılar’dan kelam edelim.
Alessandro Manzoni nin Nişanlılar ı tarihte vebadan kelam eden bence en kıymetli üç edebi kitaptan biridir Lakin Defoe ve Camus de olduğunun bilakis veba Nişanlılar da tek mevzu değildir Tam bir İtalyan aristokratı olan Alessandro Manzoni tıpkı Kont Tolstoy üzere ve ondan kırk yıl evvel ülkesinin İtalya nın ulusal epik romanını yazmak istemiştir ve bunu başarmıştır da Bugün bütün İtalyanlar Manzoni nin ismini bilir Masumiyet Müzesi nin kahramanı Kemal Basmacı nın da Milano da öldüğü Grand Hotel in kentin merkezinde Manzoni Caddesi nin üzerinde olduğunu hatırlatayım Roman İtalya da liselerde okullarda mecburi okutulduğu için tıpkı Dostoyevski den nefret eden Ruslar üzere Manzoni den hoşlanmayan pek çok İtalyan da tanıdım Ancak onlar bile romanın veba salgınını anlatan kısımlarını romanın 30 40 sayfası okumuşlardır Manzoni de beni heyecanlandıran Camus nün ilgilenmediği Defoe nun ilgilendiği karantina tecrit devlet siyasetçiler vs üzere mevzuları anlatmasıdır Daha değerlisi eski evrakları tarihi vesikaları okumasıdır
Evet ben de onu soracaktım Siz neler okudunuz
Manzoni üzere tarihçiler üzere birincil kaynaklardan da bir şeyler okudum Lakin abartmak istemem Mesela İngiliz sıhhat müfettişlerinin raporları Sömürgeleri olan Hindistan da Bombay civarında veba salgını başlayınca pek çok İngiliz hekim oraya sarfiyat Sıhhat müfettişleri de sonra gidip raporlar muharrirler Karantina neden başarılı neden başarısız anlamak Londra ya bildirmek için Bu yıllık raporları internette bulmak mümkün Hatta Hindistan da ucuza ciltletip Türkiye ye yollatmak da mümkün Onları çok okudum Alanda yani hem merkezde kentte hem kırda vebanın nasıl yayıldığını mesken ev köy köy görmek tedbirlerin tesirini halkın reaksiyonunu hissetmek için Bu kitaplarda tedbirler hükümet kararlarının detayları halkın davranışı yerel bayanların davranışı dindarların davranışı çeşitli heyetlerin kurulların kuruluşu ve davranışı anlatılır Tıpkı şey Rönesans Floransa sında da var En uygunu hekim müfettiş raporlarını okuyup veba salgınında yaşamak nasıl onu hissedeyim dedim Şimdi korona virüsü salgını yoktu Indian Civil Service denen Hindistan daki İngiliz bürokrasisi tarafından 1890 ların sonunda Hindistan daki Veba 1896 1897 98 vs isimli ciltleri çok okudum Bu raporların ciltlerini rastgele açar çeşit çeşit olayı öyküyü ve en değerlisi tıbbi ayrıntıyı başımın bir kenarına ve defterime yazardım Ancak bunu yaparken Minger Karantina Heyeti nin uzun toplantısının sonucunda Rum Ortodoks cemaati lideri Aya Triada Kilisesi Başpapazı Konstantinos Efendi nin Minger Adamız Hindistan değildir efendim deyişini hiç unutmadım Sıkıntı bu tıbbi ve toplumsal olayların Doğu Akdeniz de nasıl gelişeceğini hayal etmekti Bu İngiliz raporlarını okurken aslında önümde Daniel Defoe nunkinden onun elinde yalnızca amcasının hatıra defteri vardı daha çok materyal ve kaynak olduğunu düşünürdüm Camus nün Veba sına temel eleştirim bu cins tabip raporları ve karantina detaylarıyla hiç meşgul olmamasıdır Bana kalırsa asıl siyasi gelişme karantinadan çıkar Lakin Camus de siyasi olan vebanın Nazilerin ve Alman işgalinin yerine konmasıdır
Türkiye deki salgınlar hakkında neler okudunuz
Üçüncü pandemi 1900 de İzmir Dikili ye gelmiştir Vali Kıbrıslı Kâmil Paşa dır Salgının nasıl karşılandığı konusunda yazılanları İzmir deki karantina kararlarının detaylarını araştırdım Aslında romanımda kahramanlarım bu olaylardan açıkça kelam ederler
Merak ettiğim bir şey de romanda verdiğiniz sayılar Mîna Mingerli de bunun şuurunda tahminen huzursuz Hiç beklenmedik bir anda öyküyü anlatmayı bırakıp 1901 de Osmanlı İmparatorluğu nda kaç tane hekim ya da postane olduğunu aktarıyor bilgiler veriyor
O sayıları sistematik olarak değil içimden geldiği üzere neredeyse edebi şiirsel bir havada yazdım Mesela 1901 de Osmanlı İmparatorluğu nun nüfusunu Almanya ve Rusya ile karşılaştırıyorum Sayılar gerçek Bu kâfi fikir verir diyorum İngiltere yahut Fransa ya gerek yok Bu sayıları Kemal Karpat ın kitaplarında salnamelerde çeşit çeşit makale ve kitapta karşılaştıkça bir kenara yazıyordum Ve sayısı istatistik bilgiyi kendimin kılmak için de uğraş ediyordum
Nasıl
21 Temmuz 1905 te Yıldız da Abdülhamit e cuma selamlığından sonra bombalı bir suikast yapılmıştır Abdülhamit kurtulmuş fakat resmi açıklamaya nazaran kalabalıkta 26 kişi ölmüş 56 kişi yaralanmıştı Veba Geceleri nin sonunda olaya da değiniliyor Bu resmi sayılar yanlışsız mu sanki diye bir tarihçi sormalıdır kendine Resmi sayıları çabucak olduğu üzere kitabına almamalıdır Bir romancının daha da çok düşünmeye hakkı vardır Tahminen bir iki meyyit de saklanmıştır mesela saldırganların adamı olduğu için Yaralılar ise çok daha fazladır Pek çok kişi yaralanmış ancak ne olur ne olmaz diye yaralı olarak kendini yazdırmamış tahminen hastaneye bile gitmemiştir Romanda yaralı sayısını biraz yükselttim Sonra da pek çok kişi deyip geçtim
Gemi isimleri zırhlılar dünyadaki durum
O bahislerde da elimde birincil kaynak diyemeyeceğim karıştırıp okumaktan hoşlandığım çeşitli kitaplar vardı En değişiklerinden biri İngiliz devleti tarafından 1900 yılında hazırlanmış olan ‘Devlet Adamının Yıllığı’ ismiyle çevrilebilecek The Statesman s Yearbook Milletvekillerine ve yüksek memurlara dağıtılan bu yıllıklarda dünyanın bütün devletlerinin o günkü siyasi ekonomik demografik ve askeri detayları uzun uzun sayılarla anlatılır Osmanlı Donanması nın o günkü durumunu mesela 1885 de yapılmış Hamidiye zırhlısının yeni toplarının hâlâ muvaffakiyetle takılamadığını Mahmudiye Orhaniye ve Osmaniye ye atak için kullanılabilecek Krupp topları takılmakta olduğu üzere casuslardan edinilmiş pek çok değişik bilgiyi bile okuyabilirsiniz o ciltlerde Dünya durumunu gözümün önünde canlandırmakta çok yararlandım o yıllıktan
‘OSMANLI BÜROKRATLARININ MADDİ VE MANEVİ DÜNYALARINI HAYAL ETMEYE ÇALIŞTIM’
Ya hatıra kitapları
Romandaki Sami Paşa nın neslinden olan Osmanlı valilerinin paşaların nazırların kimilerinin anıları İkinci Dünya Savaşı sırasında ünlü Türkiye Yayınları tarafından Canlı Tarihler ismiyle bir dizi cilt halinde yayımlanmıştır Birçoklarının yeni baskısı bile yapılmamış bu anıları okurken Osmanlı bürokratlarının maddi ve manevi dünyalarını hayal etmeye çalıştım Edebiyat tarihçilerinin birinci kıymetli Türkçe romanlardan biri olarak gördüğü Küçük Paşa isimli romanın müellifi Ebubekir Hazım Tepeyran da anılarını yazmış çok zeki bir Osmanlı valisidir Onun mutasarrıf olduğu Dedeağaç ta konsoloslar kayıkçılar vs hakkında anlattıkları hayal gücümü çalıştırmıştır V Murat ve ailesinin sonra Beşiktaş Kız Lisesi olacak binadaki 28 yıllık hapsinin en yeterli şahidi Filizten isimli beğenilen anılarını tanınan tarihçi Ziya Şakir e anlatmıştır Tarihçiler o hatıra kitabının hakikati anlattığında hemfikirdirler Fakat Şeyda Hanım bu bir bibliyografya sohbetine dönüştü
‘NURAN YILDIRIM’DAN ÇOK ŞEY ÖĞRENDİM’
Biraz o denli oldu ancak nasıl yazdığınız ve nasıl okuduğunuza ışık düşürüyor Ben roman üzerine çalışırken sık sık orta verip verdiğiniz tarihi detaylar üzerine araştırma yaptım okudum bu detaylar meraklı okur için de çok yararlı olacaktır diye soruyorum
O vakit son yüz elli yılın sıhhat tarihi konusunda kitapları vazgeçilmez olan Nuran Yıldırım dan da çok şey öğrendiğimi söylemeliyim Yıllar evvel Tarih ve Toplum mecmuasının kapağında onun Karantina İstemezük başlıklı makalesinin duyurulduğunu görünce başımda bir şimşek çakmıştı Unutmayın yıllardır düşünüyorum bu romanı Bunun üzere daima başımda bir gün yazacağımı düşündüğüm 5 6 roman vardır ve dikkatim kitap satın alma zevkim o mevzularda yazılanları takip eder Mesut Ayar ın Osmanlı Devleti nde Kolera isimli kitabı 1900 de İzmir veba salgını üzerine yazdıkları ya da Gülden Sarıyıldız ın Hicaz Karantina Teşkilatı isimli kitabı da benim için değerliydi
Bahsetmemiz gereken ilgi alımlı bir öteki ilişki daha var Ben romanın birinci taslağını okuduğumda pandeminin birinci aylarındaydık o devirde içinde bulunduğumuz durumu anlamlandırmaya çaba eden yazılarda yönetimsellik yurttaş sıhhati ve yönetimi temaları öne çıkıyordu daima Ben de romanı devlet ve vefat yönetiminin başrolde olduğu bir roman olarak okuyordum ve tam da Rum gazeteci Manolis in Leviathan ı okuduğu sayfada aklıma o sıralarda London Review of Books ta yayımlanmış Leviathan in Lockdown Tecritte Leviathan başlıklı makale geldi ve size haber verdim
Evet romanımda Minger deki muhalif gazeteci Manolis Osmanlı Vali Paşa sından saklandığı yerde Hobbes ın Leviathan isimli felsefi kitabını okuyordu Lakin benim Leviathan ın birinci baskısına muharririn da onayıyla konan fotoğraftan haberim yoktu Sayenizde haberdar oldum Lakin kıssanın bu kısmını siz anlatın lütfen
Thomas Hobbes un Leviathan ının iç kapak fotoğrafındaki detaylardan yola çıkarak uygar devletin oluşumu ve toplumsal kontratla salgınlar ortasındaki irtibatlar üzerine birtakım çıkarımlarda bulunuyordu makalenin müellifi Tebaasını vücudunda toplamış hükümranın hükmettiği toprakların büsbütün boşalmış kamusal alanında birkaç güvenlik görevlisinden öbür figür görülmez o fotoğrafta Ancak dikkatle bakıldığında tam ortada iki veba tabibi figürü olduğu görülür Toplumsal kontrat uyarınca yurttaşları tabiat durumunun dışına çıkarıp müdafaayı taahhüt ederek onlara yaptırımlar getiren ve böylelikle uygarlığı tesis eden devletin temel prestijiyle bir veba devleti olduğunu savunuyordu müellif Veba Geceleri de hem bir virüs taşıyıcı derekesine indirgenen halkın sessizliği ve yokluğuyla hem de halkın nasıl disipline sokulduğu, erk kullanımı, tecrit ve mahpus usulleri üzerine kısımlarıyla bir yönetimsellik anlatısı olarak okunabilir diye konuşmuştuk: çağdaş devlet, salgın tehlikesi olsun olmasın her vakit bir veba devletidir.
Bunları sizden öğrendikten veba salgını ile insanların sert devlete gereksinimi üzere bahisleri hatırladıktan sonra ben de Leviathan ın iç kapak fotoğrafındaki iki ayrıntıyı Veba Geceleri nin kapağındaki resme taşıdım Yani Ahmet Işıkçı ya resme ek yapmasını istedim Bence YKY bu iki küçük göndermeyi bulanlar ortasında kura çekip bir ödül vermeli Husus salgın devlet ve isyandır aslında Artık pek dikkat çekilmiyor lakin tarihler yaşadığımız bugünleri yazarken Amerikan devletinin halkını salgından korumaktaki başarısızlığı ile siyahlara berbat muameleye bu yüzyıllardır var karşı 2020 deki isyanlar ortasında daha kuvvetli ve bariz ilgiler kuracaklardır
‘ELEŞTİRMENLER YALNIZCA TÜRK MİLLİYETÇİLİĞİ ALEGORİSİYMİŞ ÜZERE REAKSİYON GÖSTERDİLER’
Romanınızın bir öteki konusu da milliyetçilik
O P Evet bilhassa sömürge sonrası dünyanın Emperyalizm ve imparatorlukların baskısı altındaki milletlerin milliyetçiliği Lakin çabucak sanıldığı üzere milliyetçilik konusunda tek örneğim Türk milliyetçiliği değil Lakin birtakım arkadaşlarım ve eleştirmenler romanın o kısımlarına yalnızca bir Türk milliyetçiliği alegorisiymiş üzere reaksiyonlar gösterdiler Romanı öbür pek çok ulusal devlete yol açan çeşit çeşit ulusal kıssayı göz önünde tutarak yazdım Mesela yeni devletin birinci işi olarak sokak isimleriyle meşgul olması Bu daha çok Yunanistan devletinin birinci işiydi Milletin kimliğinin dine dayanmaması Yarı yarıya Müslüman Hıristiyan olması Ve ulusal devletin ve kimliğin en büyük ateşinin dinden değil lisandan lisandan gelmesi Benim Mingerimin bu özellikleri onu Türkiye den ayırır
Yani romanınızın alegorik bir yanı yok mu
O P Var Lakin sanıldığı kadar kıymetli değil Minger Adası Türkiye yi gösteren bir alegorinin çıkış noktası değildir Olsa olsa alegori sömürge sonrası periyotların ve Emperyalizm çağının milliyetçilik ve ulusal devletin kuruluşu alegorisidir Kütüphanemde milliyetçilik kuramları üzerine seçmeler enteresan yeni kuramlar kimi örneklerle açıklamalar üzerine pek çok kitap var Yalnız Arnavut Arap Kürt ve olağan Türk milliyetçiliği değil Sırp Yunan Bulgar milliyetçiliği de benim merakımı kurcalar Lisan konusu Türk milliyetçiliğinde Veba Geceleri ndeki kadar belirleyici değildir Milliyetçi seçkinlerin ulusal devletin lisanını halk üzere konutta konuşmamaları konuşamamaları da benim için mesela daha kıymetli bir mevzudur Zira seçkin olabilmek için evvelki imparatorluğun askeri memuru olmaları gerekiyordu mesela Romanım bu üzere pek çok gerçek olay kuramsal soru ve onlardan çıkan paradokslara çelişkilere reaksiyonla ve oyuncu bir ruhla yazılmıştır Bir de benim şu son otuz yılda kitaplardan okuyarak değil şaşkınlıkla görerek yaşadıklarım var lisan ve millet konusunda
Yaşadıklarınızı merak ettim artık
1990 ların ortalarından itibaren kitaplarım bu lisanlara çevrildiği için bugün Boşnakça Hırvatça ve Sırpça denen üç lisanın hatta Karadağ lisanının zorlanarak birbirlerinden koparılmalarını görerek yaşadım Meğer Yugoslavya vaktinde pekâlâ tek bir lisandı bu lisanlar Kitaplarımın Boşnak Sırp ya da Hırvat tercümanları bu üst lisanı kullanırlardı evvel Zati birbirleriyle arkadaştılar Lakin Yugoslavya İç Savaş sonucu Yugoslavya nın parçalanmasıyla her lisanda başka bir tercümanım oldu Bir diğer örnek Evvelce Norveç ile Danimarka tek bir ülkeyken ve tek bir devlet tarafından yönetilirken bugün Norveç in ulusal müellifi olan Ibsen in kitapları birinci olarak Kopenhag da Danca yayımlanırdı Sonra bu iki ülke ayrıldı ve Norveççe farklı bir lisan oldu Artık mesela benim hem Danca hem Norveççe tercümanım var Ya da bir Portekizce bir de Brezilya lisanında tercümanım var Birbirinizden kopya ediyor musunuz diye takılırım arkadaşım çevirmenlerime
Minger görünümlerini anlatmayı seviyorsunuz Yaptığınız görüntüler için seçtiğiniz fotoğrafları de gördüm Görüntü fotoğrafları vardı
Görünüm ile milliyetçilik ortasında bağlantı kuran kuramlara katılıyorum Bir memleket hayal etmek ve ona ilişkin olmak ile ilgilidir görünüm resmi Mesela 19 yüzyıl Alman Romantik ressamlarının görünüm fotoğrafları milliyetçi hisleri körükleyen bir hal alır
‘ROMAN YAZARKEN AKLIMDA BİR FOTOĞRAF VARDIR’
Tarihi romanda lisan konusunu da konuşalım isterim Tarihi romanda lisan kullanımı nasıl olmalı
En güzeli Benim Adım Kırmızı dan bir örnek vermek 1591 de geçen Benim Adım Kırmızı nın başında birinci tekil şahısla bir köpek konuşur Romanın en sevilen en bilinen bölümlerindendir Ben Bir Köpek Okur orada köpeğin konuştuğuna inanır Meğer köpek tarihi romandayım diye eski tuhaf sözleri kullanayım demez Ya da hav hav deyip köpek taklidi de yapmaz Bugünkü lisanla konuşur Yani tarihi romanda lisan benim için eski söz kullanma kimsenin bilmediği ya da görece bilmediği sözleri hünerle ve birçok vakit beceriksizce kullanma işi değildir Tam aykırısı Beceri bugünkü sözleri rahat rahat kullanmamıza karşın okuru öykünün geçmişte cereyan ettiğine inandırmaktır Bence bu his lisanın yapısıyla çeşitlemeler yaparak sözlerle oynayarak kelamın mantığını değiştirerek daha düzgün karşılanır
Romanı baskıya hazırlarken öteki editörler okurlar Doğu yerine Şark dememi önerdiler Evet 1901 de herkesin kullandığı söz buydu Romanının anlatıcı sesi çağdaşımız tarihçi Mina Mingerli kıssayı biz bugün yaşayanlar için anlattığı için onun Şark demesi yanlış olurdu Lakin bu mevzuda çok düşündüm ve bir makale yazmayı da geçirdim aklımdan Şark mı Doğu mu Tarihi Romanda Dil diye hoş bir başlık da buldum Romanı bitirirken ısrarlardan etkilendim ve bilhassa kahramanlar ortasındaki konuşmalarda eski söz oranını yükselttim Savcı yerine müddeiumumi dedi kahramanlarım editörlerin ihtarıyla Lakin alıştığım söz yerine çok az kullandığım eski bir kelimeyi koyarken daima bir huzursuzluk duydum yaptığımın yapay olduğunu samimi olmadığını hissettim Bir de eski sözleri gösteriş bezek süs olarak kullanan tarihi roman muharrirleri vardır Onlar için lügat paralamak sözünü yerinde bulurum James Joyce üzere Ece Ayhan üzere sözlere takılan onlara neredeyse âşık olan yazarlar şairler vardır Ben onlardan değilim Roman yazarken aklımda bir fotoğraf vardır Sözler ve sözlükler bu resmi en yeterli söz etmeye fayda sırf Sözler gerilerindeki resmi göstermeli romancının başındaki resmi örtmemeli ortaya çıkarmalıdır bence
‘BUNDAN SONRAKİ ROMANIM TUTKULU BİR RESSAMIN KISSASI OLACAK’
Öykünüzü anlatırken de bol bol fotoğraf kullanıyorsunuz
Tarihi sahneler i vurgulamak için Pulların paraların üzerindeki fotoğraflar ansiklopedi ders kitapları gazete ve mecmualardaki tarihi fotoğraflar gazetelerin tarih köşeleri ve tanınan tarih dergilerindeki canlandırmaları çocukluğumdan beri severim Reşat Ekrem Koçu nun İstanbul Ansiklopedisi benim için resim tarih buluşmasının âlâ örneklerindendir Çocukluğumda fotoğraflı tarih ansiklopedisi ciltlerindeki tarih ders kitabındaki fotoğraflara bakar ve bu fotoğrafın tasvir edilen bu anın aslı nedir diye sorardım kendime Ya da hakikaten bu fotoğraftaki üzere bir an olmuş mu sanki derdim
Fotoğrafın keşfi 180 yıl önceye yaygın kullanımı ise yüzyıl önceye sarfiyat Ondan evvelki tarihi anların fotoğrafı yoktur ya da çok ayarlanmış düzenlenmiştir Fakat tarih kitapları fotoğraflarla doludur Lakin o fotoğrafları yapanlar o anları büyük ihtimal görmüş değildirler O fotoğrafları severim Birden fazla kurguya ve ideolojiye dayanır En sevilen veba romanlarının müellifleri salgını yaşamamışlardır Bana kalırsa tarih kitaplarındaki fotoğraflar olup bitenlere metinler kadar mana ve bedel katar Tarih başımızda çoğunluk söz olarak değil fotoğraf olarak canlanır Anılarımız da bana kalırsa bir fotoğraf galerisidir Anılarımız sözler yağmuru ya da yığını değildir ya da temel olarak bir metin bir kitap değil imgeler hayallerdir Sonra istersek o fotoğrafları sözlere geçiririz Yani anılarımızı yazarız Öbür örnek Sırf sözlerden ibaret bir şey olan sevdiğimiz bir romanı yıllar sonra hatırlayınca aklımıza sözler değil resimler sahneler gelir Geçmiş deyince aklıma başımda yanıp sönen kimisi solan ve kaybolan kimisi de fotoğrafların ve eşyaların yardımıyla hâlâ renkli kalan fotoğraflar geliyor metinler değil Hatıra defterlerime de bu yüzden fotoğraf yaparım Müzeler geçmişi göstererek hatırlattığı için kıymetlidir bence Geçmiş bir birey için temel olarak fotoğraftır Millet için de öyleyse büyük ihtimal böyledir Yahya Kemal bunun farkındaydı ve fotoğraf geçmişi olmayan bir milletin üyesi olarak keşke diyerek hayıflanırdı Yahya Kemal in Bir fotoğrafımız ve bir nesrimiz olsaydı öbür bir millet olurduk kelamını çok severim Sanki nasıl bir millet olurduk Resmedince neyi nasıl görürdük Bunlar bundan sonraki romanımın konusu ve materyali olacaktır Bundan sonraki romanım hayatı kimi bakımlardan bana benzeyen fotoğraf ve metafizik mevzularında tutkulu bir ressamın kıssası olacak
