İmam GÜNEŞ
Türkiye ihracatı temmuz ayında büyümesini sürdürerek, yüzde 13,4 artışla 18,6 milyar dolara ulaştı. Yılın birinci 7 ayında büyüme kaydeden ihracat bu dönemde 144 milyar doları aştı. Yılsonu 250 milyar dolar maksadının aşılması bekleniyor. Dünyadaki resesyon kaygısı, Rusya-Ukrayna savaşı üzere nedenlerle artan güç ve emtia fiyatlarının yanı sıra ihracattaki talep yükselişi ithalat rüzgarı estirdi.
Gelen siparişlerin artması ile ek kapasite ve yeni yatırımlarının yapılması sonucunda ihracat hedefl eri daha da büyüdü. Son periyottaki muvaffakiyetin sürdürülebilir olması için ihracatçılar uğraşlı bir halde çalışıyor. Hasebiyle 2022 ve sonrasından beklentiler hayli yüksek. Pekala, Türkiye ihracatının daha katma bedelli, daha karlı ve sürdürülebilir olması için ihracatçıların neler yapması gerekiyor? İhracatçının masasında yer alan stratejiler nelerdir? Bu mevzuyu ayrıntılıca inceledik.
1-KİLOGRAM BAŞINA İHRACATTA AMAÇ 2 DOLAR
2020 yılında 1,09 dolar düzeylerinde olan kilogram başına ihracat kıymeti geçen yıl 1,37 dolara yükseldi. Dünyanın birinci 10 iktisadı ortalaması ise 2,4 civarında. Bu alanda liderliği yaklaşık 4 dolarla Japonya yapıyor. Almanya, Güney Kore ve ABD sırasıyla onu takip ediyor. Türkiye’nin öncelikli amacı 2 dolar düzeylerine çıkmak. Bu noktada katma bedelli üretim ön planda tutulmalı. Türkiye’nin ihracatı hala ithalata bağımlı ilerliyor. Bu da daha düşük bir karın ülkede kalması demek.
2-MARKALI İHRACAT ATAĞI
Dünya devleri firmaların birçok ülkede kıymetli yatırımları bulunuyor. Bu noktada alım yapacağı eserleri de tek merkezden yönetiyor. Türk firmaların bu şirketlerin radarına girmesi için bilinirliliğini artırması gerekiyor. Bunun yanı sıra küresel marka olabilmek için adımlar atılmalı. Bilhassa hazır giysi firmaları bu bahiste muhakkak bir etap kaydetmeyi başardı. Lakin tüm bölümlerden küresel marka çıkması demek, daha katma bedelli ihracat manasını taşıyor. Türkiye İhracatçılar Meclisi’nin (TİM) hayata geçirdiği Marka Konseyi’nin de yapacağı çalışmalar kritik ehemmiyet arz ediyor.
3-İHRACAT ARASI DÜNYA ORTALAMASINI YAKALAYACAK MI?
Ortalama ihracat uzaklığı, tüm dünyaya yapılan ihracatın ortalaması alınarak, ne kadar uzak araya ulaşıldığını gösterir. Yaklaşık 220 ülkeye ihracat yapan Türkiye ise tarihinde birinci sefer geçen yıl 3 bin kilometre barajını aşmayı başardı. Ortalama 3 bin 65 kilometre olan ihracat menzilini dünya ortalaması olan 4 bin 744 kilometrenin üzerine çıkarmak için harekete geçiliyor. İhracatın klâsik ürün-pazar yapısını bir ileri kademeye taşıyarak yeni-ürün ve yeni pazar çeşitliliğine odaklanılarak, rota uzak ülkelere çevrilecek. Ticaret Bakanlığı da “Uzak Ülkeler Stratejisi” çalışması ile bu mevzunun ayrıntılarını paylaştı.
4-“İHRACATI BİLEN” İHRACATÇI SAYISI ARTMALI
Bugün TİM’e kayıtlı ihracatçı sayısı 105 bine dayandı. TİM’in raporuna nazaran; birinci 1000’de yer alan şirketlerin 2021’deki toplam ihracatı bir evvelki yıla nazaran yüzde 33,2 artarak 123,3 milyar dolara ulaştı. Bu şirketlerin toplam ihracattan aldıkları hisse yüzde 54,7’ye yükseldi.
Üye firmalarının birçoğunun ihracatı sürdürülebilir değil ya da sembolik düzeyde ilerliyor. Türkiye’de ihracata yeni başlayan firmaların ayakta kalma müddeti ortalama 4 yıl. Bu epey düşük bir mühlet. Bu mevzuda başta Ticaret Bakanlığı ve TİM olmak üzere KOBİ’lere yönelik ihracat eğitimleri veriliyor. Şimdi istenilen düzeyde olmasa da birçok firma nitelikli ihracatı öğrenmeye başladı. TL’nin bedel kaybıyla döviz fiyatlarının artması sonucunda dış pazara yapılan ticaret firmaları cezbettirdi. Bu periyotta firmalar yüklü olarak ihracata çalışıyor. Firmaların dış ticaret uzmanlarını istihdam etmesi, ihracat departmanlarını yeni pazarlar bulma ve rakip eserleri inceleme konusunda geliştirmesi gerekiyor. TİM de bu hususa eğilerek gelişim kaydedilmesi üzerine ağırlaşacak.
5-DİJİTALLEŞEN İHRACATI GENÇLER SIRTLAYACAK
Türkiye’deki firmalarda konvansiyonel bir yaklaşım bulunuyor. Çoklukla bir sonraki jenerasyona sorumluluk verilmesinden telaş ediliyor. Son vakitlerde genç iş insanlarının faal rol oynadığını görüyoruz. Gençlere şirketlerde verilecek sorumluluk da daha katma bedelli iş imalini hızlandıracaktır. TİM’in hayata geçirdiği Genç TİM de bu gelişmelere örnek niteliği taşıyor. İhracatta bayrak, Y ve Z nesline hakikat geçiyor. Gençlerin şirketlerinde ve ihracatçı birliklerinde alacağı sorumluluklar kartopu tesiriyle karlı ihracata dönebilir.
Öte yandan pandemi periyodunda pekişen e-ihracat kavramı, şirketlerin bu alana yatırım yapmasını sağladı. Geçen yıl 200 işletme e-ihracata birinci kere “merhaba” derken 2022’de bu sayı 600’ü aştı. Lakin, e-ihracatın Türkiye’nin toplam ihracatındaki hissesi hala yüzde 1 düzeyinde. E-ihracatın dünya ortalaması ise toplam ihracatın içinde yüzde 3,5 ila 4,5’lar ortasında seyrediyor. Şirketlerin e-ihracata yatırımını artırmasıyla birkaç yıl içinde dünya ortalamasına ulaşılması bekleniyor. TİM’in hazırlayacağı strateji raporunda bu mevzuya eğileceğini duyuyoruz.
6-NİTELİKLİ ELEMANLAR YETİŞTİRİLECEK
Türkiye ucuz işgücü ile birçok ülkenin gözdesi pozisyonunda. İşçiliğin ucuz olması ile Türkiye’de yatırım yapan birçok yabancı firma bulunuyor. Birebir vakitte daha düşük bir fiyatlama modeli yapılması sağlanarak, ihracatta rekabet avantajı elde ediliyor. Lakin, kaliteli üretim için nitelikli eleman gerekiyor. İhracatçıların birçoğu bu bahiste istihdam sorunu yaşadıklarını lisana getiriyorlar. Üniversiteler ve liselerde mesleksel branşların tercih edilmesi için birçok çalışma yapılıyor. Bu noktada fiyat ve mesleksel eğitim siyasetlerinin uygunlaştırılarak daha fazla nitelikli eleman yetiştirilmesi gerekiyor. Yakın vakitte birçok ihracatçı birliğinin bilhassa üniversitelerle işbirliği yapacağını öğrendik.
7-YERLİ ÜRETİME DESTEK
Türkiye iktisadının büyümesinde en değerli faktörü oluşturan ihracat, şimdi istenen karlılıkta değil. İthalata dayalı bir ihracat sisteminin olması, ağır talep alan ihracatın tabir yerindeyse sürümden kazanmasına yol açabiliyor. Birçok defa kısa vadeli denenen ithal ikamecilik atılımları istenen sonuca ulaşamadı. İhracatçılardan görüş ve teklif alma konusundaki zayıf çalışma bu sonuçta tesirli oldu. İşbirliği kültürü çerçevesinde ilgili bakanlıklar ve iş dünyası temsilcileriyle hazırlanabilecek ithal ikamecilik atağıyla Türkiye’de üretilebilecek eserlerin saptanması ve gerekli yatırım dayanaklarının oluşturulmasıyla Türkiye’ye daha fazla döviz kazandırılacaktır. İhracatçı cephesinde bu hususta bir çalışma var ve Ticaret Bakanlığı’na iletilmesi bekleniyor.