“Bazen nasıl ailenin içerisinde patırtı gürültü oluyorsa ortamızda bizim de bu türlü kimi ıstıraplar yaşandı ancak biz bu ezaları artık aştık. Gerek Suudi Arabistan ile gerek Abu Dabi idaresiyle bunları aşarak hızla ticari ilgilerimizi, sanayi, savunma sanayi, kültürel, turizm bütün bunlara yönelik artık planlama yaptık, adımlarımızı atıyoruz.”
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Perşembe günü gençlerle yaptığı sohbette Suudi Arabistan’la ilgili bir soruya bu cevabı verdi.
“Sıkıntıları aştık” derken işaret ettiği 28-29 Nisan’daki Suudi Arabistan ziyareti için “Gelişmeler çok âlâ şu anda sonu da inşallah hayır olur.” dedi.
Nisan ayındaki öncesinde de Erdoğan iki ülke ekonomik münasebetlerinin güçlendirileceğini söylemiş; birçok alanda işbirliğinin geliştirilmesi için çalışacaklarını açıklamıştı.
Ziyaret öncesi, Birleşik Arap Emirlikleri temaslarında olduğu üzere çok sayıda ikili ticari mutabakat imzalanması, Suudi Arabistan’dan Türkiye’ye yapılacak yatırımların artması hatta Swap mutabakatıyla Merkez Bankalarının nakit paraya erişimlerinin kolaylaştırılması beklentileri vardı.
Erdoğan’ın beraberindeki heyetle yaptığı Cidde ziyareti öncesi, ticari ve ekonomik bağların geliştirilmesi tarafında somut adımlar atılabilmesi için görüşmeler son ana kadar sürdü. Lakin ziyaret öncesi uzlaşma sağlanamadı. Suudi Arabistan tarafı öncelikle Erdoğan’ın ülkeye giderek Kaşıkçı cinayetiyle ilgili suçladığı Veliaht Prens Muhammed bin Salman’la birlikte imaj vermesini bekledi.
Bu sebeple ziyaretin çabucak öncesinde açıklanan programda rastgele bir basın toplantısı da duyurulmadı.
Pekala Türk lirasındaki paha kaybının tekrar başladığı bu devirde daha da değer kazanan bu beklentilerin Türkiye’nin istediği süratle gerçekleşmesi mümkün mü?
Medeniyet Üniversitesi Memleketler arası Bağlar Kısmı’ndan Doç Dr. Helin Sarı Ertem, iki ülke ortasındaki inanç probleminin birkaç haftada aşılamayacağını söylüyor:
“Bireysel alakalarda ve iş dünyasında ‘agility’ (kıvraklık) değerli bir meziyet olarak ortaya çıkıyor. Bunu dış siyasete muvaffakiyetle uygulamak; bazen Kaşıkçı ya da Mavi Marmara davalarında olduğu üzere etik ve insani kıymetlerin kaybı manasına gelse de, Türkiye’nin içinde bulunduğu kurallarda bir mecburilik olarak kendisini gösterebiliyor.
“Ne Suudi Arabistan ile, ne İsrail ile, ne de Mısır ile son yıllarda yaşanan ‘güven sorunu’ bir kaç haftada aşılacak cinsten. Yaşananlar toplumsal ve siyasi hafızada bir gün yine gündeme getirilecek biçimde depolanıyor.”
İKİLİ TİCARET HACMİNDEKİ SON DATALAR SUUDİ ARABİSTAN LEHİNE
Suudi Arabistan’da 2020’nin Eylül ayından bu yılın başına kadar Türk eserlerine resmi olmayan bir boykot uygulanıyordu. Kimi prenslerin ve Suudi yetkililerin açıkça desteklediği fakat “halkın tepkisi” olduğu tez edilen Türk eserleri boykotu başladığında, ikili ticaret hacminde Türkiye’nin aleyhine bir durum gelişti.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı 2020’ye kadar olan bilgilere bakıldığında, bu istikrarın yıllar boyunca Türkiye’nin lehine olduğu görülüyor.
2010 sonrası Türkiye’nin Suudi Arabistan’a ihracatı 2 – 3 milyar düzeyinde seyretti; ülkeden ithalatı ise 1 – 2 milyar düzeylerindeydi.
Örneğin 2019’da Türkiye’deki müteahhitlik firmalarının Körfez bölgesinde en fazla iş aldığı ülke Suudi Arabistan oldu. Suudi Arabistan, dünyada da bu alanda altıncı sırada geliyordu. Tıpkı yıl, Türkiye’nin en fazla ihracat yaptığı birinci 20 ülke ortasından en fazla artış; Suudi Arabistan’a yapılan ihracatta oldu. İthalat ise yüzde 10,4 oranında azaldı.
Bunda, Muhammed bin Salman’ın ‘Vizyon 2030’ projesi de tesirli oldu. Türkiye’nin Cidde’deki Ticaret Ataşeliği’ne nazaran, Veliaht Prens’in bu itibar projesi petrol satışına bağımlılığı azaltmayı ve turizm, sıhhat, teknoloji, eğitim üzere alanlara yabancı yatırımcı çekmeyi amaçlıyordu. Bu etapta Türkiye de değerli bir rol oynayabileceğini düşünüyordu.
Lakin çabucak akabinde 2020’de Covid-19 pandemisi ve akabinde da Türk eserlerine boykot başladı.
2020’de Türkiye’nin Suudi Arabistan’a ihracatı bir evvelki yıla nazaran değerli ölçüde azalarak 2 milyar 505 milyon 20 bin dolar oldu; ithalat ise 1 milyar 719 milyon 668 bin dolara geriledi.
2019’da ihracat 3 milyar 185 milyon doların üzerindeydi; ithalat da 1 milyar 922 milyon dolar civarındaydı. Suudi Arabistan’ın Türkiye’den ihraç ettiği eserlerin yüzde 20’sini besin materyalleri oluşturuyordu.
Yani 2020’de, bir evvelki yıl 5 milyar 107 milyon dolar olan iki ülke dış ticaret hacmi de 4 milyar 324 milyon dolara gerilemişti.
2021’de Suudi Arabistan, Türkiye’nin en fazla ihracat yaptığı birinci 20 ülke listesinden gerilere düştü. En fazla ithalat yaptığı ülkeler ortasında ise 17. sıraya yükseldi. İki ülke dış ticaret hacmi de 3,5 milyar dolara geriledi. Bunun 3 milyar dolardan fazlası; Türkiye’nin ülkeden yaptığı ithalata ayrılmıştı.
2022’nin birinci üç ayıyla ilgili datalar de, ikili ticaret hacminin bilhassa Mart ayında arttığını fakat artışın yeniden Türkiye’nin ithalatında olduğu görülüyor.
Buna nazaran 2022 Ocak ayında Türkiye’nin Suudi Arabistan’a ihracatı 9.528.000 dolar ve Şubat ayında 10.915.000 dolarken Mart ayında 61.430.000 dolara yükseldi. Yani bağlarının seyrinin süratle düzeldiği Mart ayında ihracat sayısı bir öneki aya nazaran neredeyse altı katına çıktı.
Suudi Arabistan’dan yapılan ithalat ise Ocak ayında 361.306.000 dolar; Şubat ayında 332.639.000 dolar ve Mart ayında 449.003.000 dolar oldu.
Şimdi istenen dış ticaret hacmine ulaşılmamış olsa da, Doç. Dr. Helin Sarı Ertem, yakınlaşmanın uzun vadede bu hususta olumlu sonuçlar doğuracağı görüşünde:
“Kısa vadeli getiri sağlayacak olan Swap mutabakatları esasen ekonomik problemlere uzun vadeli bir tahlil değil. Nisan ziyaretinden bu yana geçen müddet içinde Suudilerden acil sıcak para dayanağı gelmesi yerine; Suudi Arabistan’ın bölgesel gücünden faydalanarak Arap Körfezi’nin tümünde olumlu bir hava yaratmak Türkiye için birinci etapta kâfi bile olabilir.
“Mısır’dan BAE’ye; Suriye’den Doğu Akdeniz’e pek çok bahiste Suudilerin vereceği dayanak, bu dolaylı bir takviye bile olsa, Türkiye için değerli. Türkiye bölgedeki problemli münasebetlerini toparlayarak Türk firmalarının da işini kolaylaştıracak; dış ticari bağları güçlendirecek; açık ya da kapalı uygulanan pek çok ambargoyu devre dışı bırakacak; turizm dalı canlanacak.
“Bu nedenle kısa vadede süratli bir ekonomik getiriden çok, mevzunun moral tazeleme; iç ve dış kamuoyunun Türkiye’ye dayanağını arttırma üzere gayelere daha çok hizmet edeceğini düşünüyorum.”
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ziyaretinde işte ithalat ve ihracat ortasındaki bu uçurumun kapatılması; 2020 öncesinde olduğu üzere Türk şirketlerin yatırımlarının artırılması hedefleniyordu.
Ziyaret öncesi uzlaşılan bir somut gelişme, hac ziyaretleri için Covid-19 sebebiyle kırmızı listeye alınan dört ülkeden biri olan Türkiye’nin bu listeden çıkarılması oldu.
Hac ve umre gelirleri Suudi Arabistan’ın Gayri Safi Yurt İçi Hasılası’nın yüzde 7’sini oluşturuıyor. Türkiye’nin kırmızı listeden çıkarılması Suudi tarafının da çıkarlarına uygun bir gelişme olarak görülüyor.
2019’da Suudi Arabistan’dan Türkiye’ye giden ziyaretçi sayısı 564 bin 816’ydı. Pandemi sonrası bu sayılara tekrar ulaşılması da hedefleniyor.
KAŞIKÇI CİNAYETİYLE İKİ ÜLKE ORTASINDAKİ TANSİYON ARTMIŞTI
Evvel Muhammed bin Salman’ın veliaht prens olması ve Katar’a uygulanan ambargoda Türkiye’nin Katar’a dayanak vermesi; akabinde da Kaşıkçı cinayetinde Türkiye’nin aldığı sert tavır; iki ülke ortasında bağların gerilmesine yol açmıştı.
Türkiye, 2 Ekim 2018’de İstanbul’daki Suudi Arabistan Konsolosluğu’nda öldürülen Suudi gazeteci Cemal Kaşıkçı’nın Türkiye’de görülen ve Veliaht Prens Muhammed bin Salman’ın yakın etrafındaki yetkililer de dahil 26 Suudi Arabistan vatandaşının yargılandığı davayı Suudi Arabistan’ın talebi üzerine Suudi yargısına devretmiş; Erdoğan’ın Ocak ayından bu yana beklenen ziyareti bu gelişmenin akabinde gerçekleşmişti.
Suudi Arabistan, Türkiye’yi, “terör örgütü” kabul ettiği Müslüman Kardeşler’e takviye vermekle suçluyordu; bu husustaki tansiyonu ortadan kaldırmak için de ziyaretin çabucak öncesinde Türkiye, daha evvel de Mısır’la olağanlaşma sürecinde yayınlarına birtakım kısıtlamalar getirilen Müslüman Kardeşler’le kontaklı Türkiye’den yayın yapan kanallar üzerindeki baskıyı artırdı.