Selenay YAĞCI
Son periyotların en tanınan kavraimı metaverse herkesin başını kairıştırdı. Türkçe tabiriyle öte eviren ya da sanal cihan olarak bilinen metaverse, teknolojinin bilimsel gerçekleri yerine uçuk hayallerle anlatılmasıyla başka teknoloji kaviramlarından ayrıştı. Bu da birçok yanlış anlaşılmayı beraberinde geitirdi. Birçok şirket ve bireyler çoktan yatırım yapmaya başladı. Pekala metaverse aslında son kullanıcının ilgilenmediği sanal gerçeklik, artıirılmış gerçeklik eserlerini tekrar pazarlama, işe yaramayacak sanal yerleri satma idaresi mi yoksa gelecekte internetin yarattığı üzere bir ihtilal mi yapacak? California ve MIT Üniversitesi’nde araştırma yapan yazılım ve bilgisayar mühenidisi akademisyen Dr. Derya Oya Oyan ile Türkiye’de yanlış anlaşıilan metaverse kavramını ve şirketilerin bu alana yatırım yapmadan evvel kesinlikle bilmesi gerekenleri konuştuk. Oyan’a nazaran metaverse yalnızca avatarlardan ibaret bir sanal alem değil, gelecekte DNA’lar bile metaversede olacak.
Son periyotta sanal olan her şeye metaverse demeye başladık lakin Web 3.0 ihtilali olmadan öte evirene taşınmak güç üzere görünüyor.
ARTIK 0’LAR ve 1’LERDEN OLUŞACAĞIZ!
Adeta fizikî dünyadaki varlığımız sanal dünyaya ışınlanacak. Tıpkı bilgisayarların oluştuğu 0 ve 1 bilgileri üzere bizde orada algoritma ile var olacağız. Otomatik DNA bilgi depolama sistemi, takım tarafından geliştirilen bir yazılım kullanıyor. Bu yazılım dijital bilginin 0 ve 1’lerini, DNA’nın yapıtaşları olan adenin, guanin, sitozin ve timin bazlarına çeviriyor. Bu bulmacanın bir başka kıymetli kesimi ise otomasyon; zira otomasyon sayesinde ticari ölçekte depolama imkanlı olabilir ve maliyeti de düşer. Mesela bir kafede bir tatlıyı beğendik, tanımını metaverse dünyasındaki algoritmasından alabileceğiz. Zira tatlının DNA’sı orada olacak.
1-Düşünülmesi gereken tarif: Verse
Dr. Derya Oyan’ın grubuyla yaptığı bir araştırmaya nazaran Türkiye’de, Avrupa’da ve Amerika’da metaverse için yapılmış 238 tarifi ortaya çıktı. Aslında metaverse için üzerinde anlaşılmış bir tarif yok. İnternetin kullanımın yaygın olmasından bu yana gelişmiş olan üst teknolojiler değınıklardı. Bunlar 7-8 yıldır da üst seviye şirketler tarafından nitelikli hizmet sağlamak ve işlerin kolaylaştırılması için kullanılmaya başladı. Bunlar toplumsal ya da iş olsun hayatı kolaylaştıran eserler olarak yaygın kullanılması için bir çatı altında toplanması gerekiyordu. Metaverse olarak önümüze çıkmasaydı öteki konseptte karşımıza çıkacaktı. 20 yılını dolduran Facebook, kendi prestijini toparlamak ismine bu konsepti metaverse olarak sahiplenerek erken davrandı. Şimdi yolun başında olan metaverse şimdiye kadar olan kavramlardan da ayrışıyor. Zira evvel fütüristler sahiplendi. Mesela sanal gerçeklik kavramıyla birinci tanıştığımızda bu teknoloji hayatımıza girmişti. Teknoloji uzmanları üzerine anlattı, fütüristler de bu teknoloji ile bir gelecek anlattı. Lakin metaverse hala geliştiriliyor. Teknolojide birinci sefer, evvel isim kondu. Bu verse teknolojilerine insanları alıştırmak, sanal dünyada insanların nasıl var olmak istediklerini anlamak ve talep oluşturmak için şuurlu olarak yapıldı. Birtakım teknolojiler aslında var buna ek olarak ismi konulmamış hudut sistemini ve zihin yapısını etkileyecek sensörler teknolojiler gelince tamamlanacak. Bu yeni konsepte aslında ‘verse’ yani cihan tarafının sabit lakin meta kısmı dinamik. Birçok şirket konsepti öteki isimlerle sahiplendi. Örneğin Kaliforniya merkezli bir teknoloji şirketi Nvidia, Omriverse, Microsoft ise Multiverse dedi. Verse tarifi ise basitçe şöyle yapılabilir: Gerçek ve sanalın kurguda birleştiği, insanların farklı aygıtlar ortasında hareket edip irtibat kurduğu dijital dünya…
2-İnsanların IP adresi olacak
İnsanların algısı avatardan ibaret fakat metaverse’ün toplumsal ve teknolojik olmak üzere iki tane tarafı var. ARTIRILMIŞ GERÇEKLİK (AR) ve SANAL GERÇEKLİK (VR) teknolojilerini esasen biliyorduk. Burda son döönemde ortaya çıkan KARMA GERÇEKLİK (MR) teknolojisi de değerli. Sanal içerik ile, fizikî dünya içeriğinin tıpkı anda etkileşim içinde olabilmesini sağlayan bir teknoloji…. Mesela operasyonu kritik bir hastanın, karma gerçeklik sayesinde operasyonu deneyimlenip, sonucun nasıl olacağı öngörülebilir… Toplumsal tarafı; IP Fikri Mülkiyet, sanal iktisat Merkeziyetsizlik, birlikte çalışma, toplumsallaşma Web 3.0 ve NFT ve kripto para başlıklarından oluşuyor. Toplumsal medyanın biraz daha gelişmişi olarak öne çıktı. fakat burada sanal iktisat biraz gelişecek. Toplumsal medya ekranları ile önümüze düşen reklamlardan çok sanal gerçeklik alanlarında önümüze düşen reklamlar olacak. Internet’te her bilgisayarın bir IP (Internet Protokol) adresi var. IP bilgisayarların kodu olmaktan çıkacak ve insanların bir IP’si olacak. Örneğin gazetecilerin, gazetelerin haberleri artık diğeri basitçe tarafından kullanılamayacak. Ne olursa olsun imzası, kodu olacak. Bu telifler aşılamayacak. Bunlar çok uzak gelecek değil, 5-6 yıl içinde olacak.
3-Dijital ikizler bireylere inecek
Avatarı çok çabuk tüketeceğiz. Evvel Avatarlarla başlayacağız lakin sonrasında teğe bir kendimizin sanal, dijital ikizi olacak ve bunlar sanal dünyada var olacak. Bu ikizlerimiz toplantıda bir ortaya gelirken, biz diğer işlerimizle ilgilenebileceğiz. Verimlilik nasıl olur derseniz birinci başlarda yüzde 70 lakin hedeflenen yüzde 90. Natürel yüzde 100 asla olamaz. Bir markanın e-ticaret sitesinde gezerken öbür müşteri ile karşılaşmıyorsunuz. Bu markaların metaverse mağazalarında arkadaşlarınızla karşılaşacaksınız. Hiç haberinizin olmadığı bir tesadüf de olabilir şuurlu olarak birlikte gitmek de olabilir. Alışılmış görünmek istemediğinizde çevrimiçi olduğunuz halde çevrimdışı görünebileceksiniz. Örneğin şirkete gitmiş üzere herkesle ofiste nitekim karşılaşacaksınız. Giydiğiniz ayakkabı nitekim ayağınızdaki ayakkabı olacak. Tüm şirketlerin kesinlikle teknoloji üreticisi olacak. Mesela traş bıçağı firması verse teknolojilerini şöyle kullanabilir: Kullanıcılar verse dünyasında eseri deneyebilir ve sahiden kullanmış üzere hissedebilir. Cildinde sorun, alerjik bir tepki gösterdiyse öğrenebilir. Tıpkı dükkanda hakikaten açıp denemiş üzere olacak. Firmalarda bu kullanıcı datalarını toplamayı bir adım öteye taşıyacak.
4-Aktivite ve tecrübe bazlı dünyaya geçiş
En çok sorulanlardan biri de ‘bunun toplumsal medyadan ne farkı var?’ oluyor. Toplumsal medya ve metaverse birbirinden çok farklı kavramlar… En değerlisi toplumsal medya merkeziyetçi bir yapı. Verse merkeziyetsiz bir yapı. Kripto paralardaki üzere olacak. (Blok zinciri teknolojisinde merkeziyetsizlik kavramı, denetim ve karar verme yetkisinin merkezi bir varlıktan -bir birey, kuruluş yahut grup- alınıp bir ağa dağıtılması manasına geliyor.) Beşerler, dijital kimliklerle var olabilecek. Sanal dünyaya ekrandan bakmayıp artık içinde var olacağız. Yani 2 boyutlu çizgi sinema dünyasından 3 boyutlu animasyon dünyasına geçiş yapıyoruz. Her şeyden önce bununla birlikte aslında bir internetin düzey atladığını bilmek gerekiyor. İnternet birinci ortaya çıktığında yalnızca web sitesi olan insanlardan bilgiler alıp, okuma yapıyorduk. Buna Web 1.0 diyoruz. Sonrasında bu okumalar üzerine yorumlar yapabildik, bildiklerimizi biz de paylaşabildik. Cep telefonu ile birlikte de kitlesel paylaşım gündeme geldi. Herkes için içerik üretebildik. Lakin bunları kullandığımız platformların ya da öteki kurumların istediği ölçüde bir özgürlükle yapabildik. Bu da Web 2.0… Artık ise Web 3.0 ile internetin yeni bir ihtilali oluyor. Merkeziyetsiz yapı ile internete sanal dünya özgürlüğü geliyor. Süreç bazlı dünyadan aktivite ve tecrübe bazlı dünyaya geçiş yapılıyor.
5-Sanal arsa ferdi bir yatırım değil
Metaverse’ün teknik yapısını anlatmak gerekiyor. Mesela şu anda internet dünyası piksellerden ibaret. Lakin verse’ün yapısı voxel üzerine inşa ediliyor. Voxel bir noktayı 3 boyutlu uzayda tanımlayan bir grafik bilgisi. Verse de bu türlü olmak zorunda. Bir dokumacılık firması mesela metaverse alanını düşünürken voxel düşünmesi gerekiyor. Natürel burada metaverse alanları çeşitli olacak fakat bütün bunların birleştiği ortam verse dünyası… Verse dünyası ile birlikte fizikî mağazalarını kapatıp kurgusal mağazalarını taşıyacak tıpkı e-ticarete taşındıkları üzere. Bu dokuma firmasının verse dünyasındaki kurgusal mağazasının karşılığı voxel yani 3D teknolojik alan alacak. Bu teknik bir altyapı özelliği mesela, internet sitesi oluşturmak için bir alan ismi almak üzere düşünülebilir. Aslında kişisel olarak bir yatırım alanı değil. Türkiye’de en çok arazi satılan Decentraland’ın 90 bin 601 parsel yeri ( voxel alan) mevcut. Bu satın alınan yerlerin, ikinci sefer birileri tarafından alınması şu an için çok muhtemel gözükmüyor. Lakin bu yerlerin bildiğimiz noterde satışı üzere satışı da yapılamayacak. Satışı yapsanız bile yerin IP fikri mülkiyeti tekrar sizde olacak.